ДИЛИ МАН ЧОРКИТОБИ ИШҚ АСТ

Андешаҳо перомуни таъсирпазирии Фарзона аз ашъори Мавлоно

(Ба ифтихори 50- солагии шоираи халкии Точикистон бону Фарзона)

Адабиёти оламшумули форсӣ- тоҷикӣ дар арсаи ҷаҳон бо исми зиёди шоирони номвари худ ифтихор мекунад. Вусъати иттилоот ва андеша, шиддати ҳаяҷонҳои руҳӣ, шӯриши эҳсосот, танавӯъи мазомину тасовир, дарки маърифати ҷаҳоншиносиву ҳастӣ ва шинохти дардҳои дарунии инсон аз ҷониби аксари шоирони номвари мо маҳбубияти адабиёти форсӣ- тоҷикиро рӯзафзун мезоанд, ки бешак, Мавлоно Ҷалолиддин Муҳаммади Балхӣ дар садри ин суханварон қарор дорад.
Мавлоно, ин орифи шӯрида ва суфии покманиш ба лутфи ашъори малакутияш ва андешаҳои баланди башарияш қарнҳост, ки дар қалби хонандагони шеъру ирфон зиндаву сармад боқӣ монда аст. Ҳамин андешаҳои малакутии ӯст, ки оташ бар “бешаи андешаҳо”-и шоирон гузошта аст.
Лозим ба зикр аст, ки таъсирпазирӣ аз осори Мавлоно замони зиндагии шоир оғоз гашта ва то ба имрӯз идома дорад. Ҳазорон мақола ва пажӯҳиш роҷеъ ба осори боарзиши ӯ аз тарафи муҳаққиқон ва ҳаводорни шеъру адаб нигошта шудааст, паҳлӯҳои гуногуни эҷодиёти ӯ мавриди омӯзишҳои мӯшикофона қарор гирифтааст. Сухани нав нест, ки вусъати маъруфияти Мавлоно аз Шарқ то Ғарб доман густурдааст.
Дар ин нигошта талош шудааст то роҷеъ ба таъсири афкор, таълимот ва осори Мавлоно бар ашъори Фарзона-шоири халқии Тоҷикистон чанд ҳарфе марқум бишавад.
Далоили истиқболи густурда аз ашъори Мавлоно аз ҷониби аҳли адаби ҷаҳон, қабл аз ҳама ҷаҳонӣ будани андешаҳои ӯст, зеро ӯ шомили афкори баланди исломист ва ин маҳдуда бидуни марзу замону ҷуғрофиёст. Ў бар масоили аслии инсонӣ такя мекунад, масоиле монанди ишқу имону адолату шарофату ҳуввият, ки ҳеч гох либоси кӯҳнагӣ намепӯшанд.
Ба бовари Онне Мори Шиммел аз мавлонопажӯҳони шинохтаи олмонӣ ” Дар тамоми осори манзуми форсӣ, ки дар ин даврон яъне дар қарни ХVII ва ХVIII падид омада, наметавон асареро ёфт, ки бе таъсир аз Маснавӣ ё Девони Кабир навишта шуда бошад ва мухимтарин он ки хатто дар адабиёти омиёнаи ин давра низ пажвоки тафаккуроти Мавлоно ба чашм мехурад.”(Сойти пажуҳишии “Офтоб”)
Фарзона аз зумраи шоирони сохибсабк ва муваффақи имрӯз аст, ки ба унвони як шоири навгаро пазирфута шудааст. Навпардозиҳояш дар боби мухталифи тасовир ва мазомин қобили қабул аст.
Метавон гуфт Фарзона аз осори гаронсанги Мавлоно таъсири бузургтаре гирифтааст, муҳаббат ва самимияти шоира ба Мавлоно хеле зиёд аст, ки ин нуктаро худи Фарзона низ эътироф дорад ва мегӯяд: «Мавлавии Балхй, ки ҳеч наметавонам бузургиашро муайян кунам. Ба пиндори ман ҳачми рӯхи як инсони нобига ҳам харгиз ба ин фарохй нест. Умуман, ман дар дунё шоиреро ба ин вусъат ва масоҳат надидаам…»()
Дилшоди Фарҳодзод низ дар мақолае таҳти унвони “Баъзе нишонаҳои пайравй аз Мавлавй дар ашъори Фарзона” адешаҳои худро аз таъсирпазрии Фарзона қайд кардааст. Фарҳодзод қайд мекунад, ки “Таъсирпазирй аз ашъори гуворои Чалолуддини Балхии Румй гоҳо дар мазмун, гоҳо дар услуб ва тарзи баён ифода ёфтааст. Шоира ба дарёфти рӯҳи Мавлавй аз роҳи такопуи руҳонй расидааст. Нақши ин такопуи рўҳй дар паи пайдо кардани рози офариниш ва худй ҳануз дар ғазалҳои девони якуми шоир падидор аст» ( )
Дар ҳақиқат вақте газалҳои Фарзонаро мутолиа мекунем, мушоҳида мекунем, ки дар миқдори зиёди ғазалҳояш оҳанг ва ва мусиқии ғазалҳои шӯрангези Мавлоно эҳсос мешавад. Ҳамзамон мушоҳида шуд, ки вожаҳои «шамс», «най», «дил», «нур», «Худо», «Дӯст» ки дар осори Мавлоно зиёд ба кор рафтаанд дар газалхои Фарзона низ корбурди васеъ доранд. Фарзона ин калимаҳоро ба наҳве тоза ва зебо дар шеъраш истифода кардааст.
Муҳаққиқи точик Дилшоди Фарҳодзод низ таъкид дорад, ки
“Шоира (Фарзона. Ф.А) аз ҳар роҳе, ки ба эҷоди шеър ворид мешавад, онро одатан бо наҷотхоҳӣ, дарки худӣ ё даъват ба вораҳидан аз зулмат, муроҷиат ба ёри осмонӣ, ки аксар ба унвони дӯст, хуршед ва мухотабҳои таркибии гуногун меоянд, ба итмом мерасонад.”
Воқеан, баъзе аз мавзӯъҳо, тасвирҳо, ки дар ашъори Мавлоно маъмуланд дар газалиёти Фарзона низ иникос ёфтаанд, Мавлоно ишқро роҳу тариқати хеш медонад ва мегӯяд:
Ишқ аст тариқу роху пайғамбари мо,
Мо зодаи ишқу ишқ шуд модари мо.
Эй модари мо нуҳуфта дар чодари мо,
Пинҳон шуда аз табиати кофари мо
Фарзона низ аз ишқ ҳарф мезанад ва мегӯяд, ки ба хотири ҳамин ишқ аст, ки дилаш «рутбаи аршӣ» дорад. Зимнан бояд гуфт, ки баёни Фарзона муосир буда, рӯҳи замонро таҷассум мекунад ва шеваи баёни худро дорад. Агар ба адешаҳои Абдунабӣ Сатторзода такя кунем, аслан «ҳар суханвари тавоно ба майдони адабиёт қоидатан бо шахсияти адабии худ, бо инсони худ, бо мавзуъ ва мазмунҳои худ, бо сабку шеваи баёни худ,бо асбобу афзори ҳунарии худ ворид мешавад», ки ҳамин шахсияти адабии шоир дар баробари таъсирпазирии зебо аз Мавлоно осеб намебинад, Фарзона мегӯяд:
Дили ман чоркитоби ишқ аст,
Хоку бод, оташу оби ишқ аст.
Дили ман рутбаи аршӣ дорад,
Моҳу хуршеду саҳоби ишқ аст.

Мавлоно аз мо даъват мекунад, ки аз марзҳои ойину дин бигзарем ва худро шомили “мазхаби ишқ” кунем.
Миллати ишқ аз ҳама динҳо ҷудост
Ошиқонро миллату мазхаб Худост.
Фарзона ҳам бо дилбастагии зиёд ва алоқаву иродате, ки ба Мавлоно дорад дар ҳамин ҳолу ҳаво андешахои ирфонияшро шакл додааст, ки хитобан ба мухотаб мегуяд;
Ишқро тафриқа магзор, ки бо кӯчаи ӯ,
Сӯи ҳақ муслиму тарсову шаман меояд.
Муҳақиқи эронӣ Муҳаммади Райҳонӣ бар ин назар аст ки «яке аз мушаххасаҳои шоирон ва нависандагони соҳибсабк ин аст, ки ба зехн ва забони мардум рох пайдо мекунанд» ва Мавлонову Фарзона низ аз шумори шоирони соҳибмакта­банд, ки ба зеҳну забони мардум роҳ ёфтаанд.
Аксари урафои ислом аз ҷумла Мавлоно ишқи заминиро пуле ба сӯи ишқи илоҳӣ медонанд, аз нигоҳи ӯ тачрибаи як ишқи заминии воқеъӣ руҳи одамиро омодаи ҷаҳишҳои баланди ишқварзӣ ба Худованд мекунад ва ишқҳои рангиву ҳавасро маззамат мекунад.
Хар ки ба ҷуз ошиқон моҳии бе об дон,
Мурдаву пажмурда аст гар чӣ бувад ӯ вазир.

Фарзона бо ишора ба ҳамин маъно ишқҳоеро, ки толиби ҳавасанд қабул намекунад ва роҳи расидан ба ҳазрати Дӯстро танҳо дар ишқ ба суи Ў мебинад:
Эй ки ком мехоҳӣ, пас наӣ, наӣ ошиқ.
Ишқ чист ошиқро ҷуз нишоти раббонӣ.
Пои фикри ман доим ботаҳорат аст, аммо
Мекунад ба сӯи ту рафтуои пинҳонӣ.

Мавлоно ҳам монанди Афлотун ишқро ба зебоӣ медонад. Ишқ бояд ба тамоми анвои зебоӣ дар ин чаҳон ҳассос бошад. Мавлоно мегӯяд дар мазҳаби ӯ нигаристан ба ин китобу он китоб барои шинохти Худо кори беҳуда аст, барои шинохти Худованд бояд ба зебоии Худованд нигарист;
Ошиқонро шуд мударрис ҳусни дӯст,
Дафтару дарсу сабкашон руи ӯст.

Фарзона низ мегӯяд:
Дар раҳи маҷозу асл ҷустуҷўи худ кардем,
Ҳар касе Худоро ёфт, оқибат ҳам Инсон шуд.
То расид пайки ту, эй зи ишқ зеботар,
Қалби субҳхоҳи ман боз субҳагардон шуд.
Сурдаҳои Фарзона монанди сурудаҳои Саъдӣ, Ҳофиз, Мавлоно ва дигар шоирони ориф забони ҳол ҳастанд.
Пайдост ки шеъри базъе аз шоирон ҳанӯз дар замони буданашон мемирад ва шеъри бархе аз эҳтиром ва арзиши воло бархурдоранд. Шеъри Фарзона монанди ашъори мондагори Мавлоно абадист ва дар сафҳаҳои таърих қарнҳои қарн хоҳад монд.
Мусаллам аст, ки шеъри ошиқона аз роиҷтарин гунаи шеър дар миёни сарояндагони шеър аст. Хонандагон низ шеърҳои лирикиро дӯст медоранд бо тароватҳо ва иброзҳо, розҳо ва зарофатҳо ва бо баёни сода ва самимияти хосаш. Аксари ғазалҳои дилнишини Мавлоно ҳамин гунаанд ва ин вижагиро Фарзона низ комилан дар ихтиёр дорад;
Эй мухотаби аслӣ, узр неҳ, ки мегуфтам,
Шеърҳои ишқиро номаҳои беунвон.
Ишқ, ишқи бигзашта дар дилам ҳамоно монд,
Доғи аз ҳама пайдо, дарди аз ҳама пинҳон.
Ба назари Нимо Юшич шоир касест, ки битавонад “як матлаби оддӣ” ба гуши ҳама кас расидаро қавитар аз он андозаи қувват ки ҳаст ба дигарон иблоғ кунад, агар натавонад масъалаеро собит ё рад кунад шоир нест”.
Фарзона ҳам монанди Мавлоно ҳар он чизе, ки мегӯяд зебо ва шоирона аст;
Бар сардии ҳаво натавон ин гуноҳ баст,
Аз сардии муомилаҳо пир мешавем.
Моро, ки ҳаст робита бо ишқ, зиндаем,
Бо мурдани мубодилаҳо пир мешавем.
Медонем, ки табиат дар падид овардани андешаҳои шоирона ва орифона таъсири фаровон дорад, зеро ки шоир бо табиат ҳамхуӣ ва ҳӯии зиёде дорад ва бояд онро бишносад.Чунон ки авлиё ва паёмбарон кардаанд. Аз ин рӯ шоир бояд ҳамеша пазирои табиат ва мавҷудоте бошад, ки бо онҳо зиндагӣ мекунад.
Мавқеъпазирии ҷирмҳои осмониву наботот ва истифодаи онҳо дар осори Мавлоно бисёр назаррас мебошад. Мавлоно дар осори хеш аз мавчудияти чирмҳои осмонӣ, наботот ва кайҳон ба тафсил сухан мегуяд ва ин андешаро Салими Хатлонӣ ҳам дар таҳқиқи худ ёдрас шудааст.
Хин, машав навмед, нур, аз осмон,
Хақ чу хоҳад, мерасад дар як замон.
Сад асар дар конҳо аз ахтарон,
Мерасонад қудраташ дар ҳар замон.
Зоҳири он ахтарон қаввоми мо,
Ботини мо гашта қаввоми само.
Мушоҳида мекунем, ки Фарзона низ нисбат ба шоирони ҳамзамони хеш ба табиат ва набобот бештар майл дорад, пазирои табиат аст ва мавҷудоти табиатро дӯст медорад ва масъалаҳои марбут ба табиату наботро дар осораш ба касрат истифода мекунад;
Ҳанӯз равзанаи ман ба боғи гул боз аст,
Ҳанӯз шаршара бо шаршара ҳамовоз аст.
Шоир ҳамонест, ки зиштиҳо ва зебоиҳоро дар назарҳои мо беҳтар ва дурустар ҷилва диҳад. Шеър маҳсули алоқаҳо, муҳаббатҳо ва баёнгари ранҷҳои руҳӣ ва оромбахши фикри инсонҳост. Мусалламан шеър қудрате бояд дошта бошад, ки дили пирро ҷавон бикунад ва қалбҳои ноумедро умедвор ва чароғи умеду орзуро дар дилҳои инсон барафрӯзад. Фарзона низ аз сарзамини ишқу сулҳ бо ҳамин чароғи Мавлоно омадааст то башарро ба суи фардои рушан ҳидоят намояд;
Ман омадам, ки гӯям: Ишқ аст миллати ман,
Ишқ аст миллати ман, аслу ҷибиллати ман.
Чун номи ман ба номат дар осмон рақам шуд,
Бо туст сабз дар сабз милоду реҳлати ман.
Эй зишт бо ту зебо, эй дина бо ту фардо,
Танҳо ту метавонӣ ислоҳи иллати ман.
Чун ишқи Эзид омад, сад ишқи зид фурӯ рафт,
Иззат шуду шараф шуд хориву зиллати ман.
Эй ишқ, кӯҳнагиям чун бо навият омехт,
То растухез кардӣ тамдиди мӯҳлати ман.
Ба бовари Виктор Ҳюго “Ҳеч занҷир ва ҳеч тааҳуде пойи шоири комилро ба банд намекашад. Ў дар ақоид, афкор, аъмол ва викунишҳояш озод аст. Озод аст, ки бо коргарон дилсӯз ва меҳрубон бошад ва аз ситампешагон мутанафир, озод аст ба хидматгузорон ишқ варзад ва ба онон ки ранҷ мебаранд раҳму шафқат орад, озод аст, ки тасаллибахши бенавоён ва марҳаме бар захми дардмандон бошад, озод аст, ки дар муқобили тамоми афроди фидокоре, ки меситояд, зону занад”.
Ин баҳоро метавон ба Мавлоно ва Фарзона дод, ки бешак, аз зумраи шоирони комиланд, ки ба дурусти побанди ҳеч гуна занчираҳо ва тааълуқоти замон нестанд. Фарзона руҳи латифу инсондустонае монанди Мавлоно дорад, ки пайваста тариқи шеъраш, паёми адлу инсоф, ишқу муҳаббатро ба гӯши инсонҳо мерасонад ва ба инсонҳо ба масобаи як инсони комил ишқ меварзад.

Фирдавси Аъзам

“Боғи сабз” -и нависанда ба бар нишаст

Чанде қабл  нашриёти “Андеша” дар шаҳри Хуҷанд асари тозаи нависанда ва адиби хушсалиқаи тоҷик устод Шоҳмирзо Хоҷамуҳаммадро бо теъдоди 235 саҳфа таҳти унвони “Боғи сабзи падар”  ба чоп расонд. Асари мазкур дар бораи зиндагӣ ва фаъолиятҳои сутудаи Муҳаммадамин Шарифов – яке аз симоҳои матраҳи соҳаи маориф ва фаъоли ҷамъиятӣ ҳикоят мекунад. Қаҳрамони ин китоб дар ҳарду Масчоҳ – ҳам кўҳна ва ҳам нав солҳои сол дар хизмати мардум буд ва нависанда кӯшидааст дар пешорӯи хонанда симои ин зиёии пешқадам, хайрхоҳ, ботадбир, саховатманд, аҳли салоҳ ва дар маҷмўъ инсони намунаро муҷассам созад.

Шоири тоҷик: «”Зулол” шабоҳате ба шеъри сафед надорад»

Душанбе. 28-уми декабр. Tojnews – Аз ёдҳои хуши соли 2011 метавон сазовори нишони тиллоии Фирдавсӣ аз Муассисаи фарҳангии Созмони байналмилалии ҳамкориҳои иқтисодӣ (ЭКО) шудани шоири тоҷик – Аъзами Хуҷастаро ёд кард. Нишони мазкур ҳамроҳ бо акси Ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ барои шахсиятҳо ва чеҳраҳои фарҳангии минтақа, ки дар рушди фарҳангу адаб ва офаридаҳои тоза саҳме доштанд, эҳдо мешавад.

Аъзами Хуҷаста соҳиби се маҷмӯаи шеърист ва дар Тоҷикистону Эрон бо номҳои “Чашмаи шоир”, “Соярӯшан” ва “Чашмаи зулол” чоп шудаанд.

Гуфтанист, ки нишони тиллоии Фирдавсӣ аз ду сол ба инҷониб таъсис ёфтааст ва он ба шахсиятҳои зиёди фарҳангӣ, аз ҷумла, хушнависони эронӣ – Ғуломҳусайни Амирхонӣ, Муҳаммадии Ҳайдарӣ ва хаттоти афғонӣ – Авранг тақдим шудааст.

Аъзами Хуҷаста барои силсилашеърҳои зулолаш, ки як равиши тозаи эҷоди шеър дар адабиёти форсист, ба дарёфти ин мукофот мушарраф шуд. Ҳам истилоҳ ва ҳам худи шеър барои хонандаи тоҷик чандон ошно нест. Аз ин рӯ, тасмим гирифтем дар остонаи Соли нави масеҳӣ бо шоири тоҷик як сӯҳбати кӯтоҳе дошта бошем, то ба таърих ва вижагиҳои шеъри зулол ошноии бештар пайдо кунем. Ва нахустин суоли мо ҳам чунин буд:

– Чаро шеъри зулол? Асосгузораш кист ва дар куҷо бори аввал иншо шуда?

– Қолаби “Зулол” дар 2 баҳмани соли 1388 ҳиҷрии шамсй – 28 январи соли 2010 тавассути Абулфазли Билвердӣ (Додо), аз шоирони хушбаён ва хушзавқи табрезӣ муаррифӣ шуд. Оқои Додо дар муаррифиномаи худ ҳама қонуну қоидаҳои ин қолаби навро баён кардааст. Ман аз лаҳзаи аввали ошноӣ бо ин қолаб шефтаи он шудам ва аввалин зулоламро ду рӯз баъд аз эъломи мавҷудияти “Зулол” навиштам. Ҷаноби Додо дар бораи ин ки чаро қолаби эҷодкардаашро “зулол” номидааст, мегӯяд: «Аз даврони кӯдакӣ иборати “зулол” бароям ошно меомад, ба тавре ки ҳеҷ вақт маънои луғавиаш маро қонеъ намекард. Масалан, наметавонистам ба худ биқабулонам, ки маънои воқеии зулол оби соф ва гуворо бошад… Дар маҷҷалот, ки вожаи “зулол”- ро медидам, мутаҳаййир мешудам… Баъдҳо вақте қолаби ҷадидро танзим кардам, номе муносибтар аз ин пайдо накардам».

Ва ин бозгуйӣ моҳияти ин қолаб низ ҳаст. “Зулол”, яъне соф ва шаффоф, зебо ва бидуни олоиш гуфтан аст. Ба ҳамин тартиб, метавон гуфт, ки асосгузори шеъри “зулол” Абулфазли Билвердӣ бо тахаллуси “Додо” аст.

– Дар Тоҷикистон киҳо пайравонаш ҳастанд?

– Имрӯз бисёриҳо дар Эрон, Афғонистон ва Тоҷикистон дар қолаби “зулол” шеър мегӯянд. То ҷое ки ман огоҳам, дар Тоҷикистон Сурайё Ҳакимова, Зафари Сӯфии Фарғонӣ, Фирдавси Аъзам, Андари Хуросонӣ ва як-ду нафари дигар ҳастанд, ки мутаассифона, номашон ба ёдам намеояд (аммо дар дафтарҳоям ҳастанд), дар қолаби “зулол” шеър мегӯянд.

– Ин шеър чӣ вижагиҳо дорад?

– Шеъри “Зулол” ҳамон гуна, ки дар қоидаи ин қолаб баён шуда, шеърест, ки бо тӯли вазни зина ба зина, ки ба таври баробар аз кам шурӯъ шуда ва дар кам низ ба итмом мерасад. Ин навъи шеър дорои 5 то 11 сатр мебошад. Аз нигоҳи вазн, ба тӯлонитарин сатр, ки сатри миёна ё қалби шеър мебошад, «сатри модар» ва сатрҳои атрофи онро «сатрҳои қарина» мегӯянд. Зулол дорои навъи арӯз ва озод аст, ки ҳар кадом барои худ усул ва таърифҳои хосае доранд. Хеле содда барои алоқамандон ба “зулол” мегӯям, дар “зулол”-и панҷсатрӣ, агар сатри аввал 7 ҳиҷо бошад, сатри дувум – 11 ҳиҷо, сатри савум – 15 ҳиҷо, сатри чаҳорум – 11 ва сатри панҷум ҳафт ҳиҷо хоҳад буд. Аз вижагии зулол ин аст, ки бояд сатрҳо зери ҳам навишта шаванд. Зулол ҳам арӯзии қофиядор мешавад ва ҳам озод, дар ҳар ду сурат тафовути байни сатрҳо мисли ҳам аст. Баёни шаффоф, зебо, кӯтоҳ ва бикр аз дигар вижагиҳои шеъри зулол аст, ки аз шоир заҳмати бештар металбад.

– Оё он метавонад тадриҷан чун шеъри сафед шӯҳрат касб кунад ва пайравони зиёд дошта бошад?

– Мо агар ба гузаштаи шеър нигоҳе биафканем, ба хубӣ дида мешавад, ки шеър ҳамеша дар ҳоли пешрафт ва такомул аст, сабку равияҳое пайдо мешаванд, аз байн мераванд ва бархе ҳам мондагоранд. Он чӣ дар Эрон “шеъри нимоӣ” гуфта мешавад, хеле пештар дар Тоҷикистон ва тавассути устод Айнӣ гуфта шуда буд, бо ин фарқ, ки аз устод Айнӣ дар Тоҷикистон пайравии ончунонӣ нашуд, аммо шоирони эронӣ ба таври густарда аз он чӣ ки Нимо Юшич эҷод кард (шеъри сафед), пайравӣ карданд ва онро “шеъри нимоӣ” гуфтанд, дар ҳоле ки Акбар Турсон, донишманди варзидаи тоҷик бо далелҳои инкорнопазир собит кард, ки хеле пештар аз инҳо устод Айнӣ дар шеъри форсӣ “сапедсозӣ” карда буд. “Зулол” ҳам дар оғози роҳ қарор дорад ва имрӯз дар ҳоли табдил шудан ба як сабк аст. “Зулол” чизи нав аст ва нав ҳаловате дигар дорад. Ман бар ин боварам, ки “зулол” рушд мекунад ва дар олами шеър ҷойгоҳи худро касб мекунад.

– Аслан, аз шеъри сафед бо чӣ фарқ мекунад?

– Аслитарин фарқи шеъри «зулол» аз сафед он аст, ки ҳеч шабоҳате ба шеъри сафед надорад. Имрӯз як-ду нафар дар Эрон «зулол»-ро як навъи шеъри сафед мегӯянд, ки комилан иштибоҳ аст. «Зулол» қоида ва қонуни худро дорад, ки алоқамандон метавонанд аз сайтҳои интернетӣ, аз ҷумла, http://hagzolal.blogfa.com/ истифода кунанд ва маълумоти зарурӣ касб кунанд. «Зулол», муҳимтар аз ҳама, қолаб дорад ва шакли он шабеҳи қатраи об аст, ба қалб низ монандие дорад. Ин вижагиҳо дар шеъри сафед нест. «Зулол» шоирро маҷбур ба кӯтоҳбаёнӣ мекунад ва ба қавле, дасту пойи шоирро ҳам боз ва ҳам баста нигаҳ медорад, то маҳорати худро ба кор барад ва мақсадро дар ин қолаб баён созад.

– Намунаҳо аз ин шеърро барои хонандагони Tojnews лутфан қироат кунед.

– Ба чашм.

Эъҷоз

Хандае тақдим кард

Лаб ба лаб бифшурду як таъзим кард

Ҳамчу нури моҳи шабрав соярӯшан офарид

Гесувонро мушк доду «ҷим» кард

Ишқро тақрим кард

Тараб

Чу шаб фаро расид
Қаробати ду лаб фаро расид
Ситораҳову Каҳкашон назорагар шуданд
Ки дар замини бекарон шаҳомате аҷаб фаро расид
Фироқу дурӣ аз замона пар кашиду рафт
Ва базми тобу таб фаро расид
Тараб фаро расид

Меъроҷ

Сапедаро салом

Маҳи зи раҳ расидаро салом

Умеди ҳай шудан, навиди растани башар

Тулӯъи рӯзи растахез ва субҳи навдамидаро салом

Зи нури ояҳо ба коиноти синаҳо

Азизи ҷону дидаро салом

Падидаро салом

Зулолро дуруд

Зулолро дуруд

Ба аҳли дил, камолро дуруд

Чаҳони шоирй сафои дигаре гирифт

Ба рӯҳи шеъри порсй, нумӯъи болро дуруд

Кунун уруҷи тоза мекунад ба Каҳкашон фасоҳати каломи мо

Қасида, маснавй, ғазал…бигӯ, ки аҳли ҳолро дуруд

Ва нойи Мавлавй навои дигаре гирифт

Ки Шамси безаволро дуруд

Зулолро дуруд

Сигор мекашам

Сигор мекашам

Бубин чӣ бовиқор мекашам

Ва бо танобу ҳалқа-ҳалқа дуди талхи он

Ғаму қудурати даруни синаро ба дор мекашам

Чу ғам маро ба чоҳи худ кашид ва ғамгусори ман канори ман набуд

Худам тамоми ин алам ба дӯш чун қатор мекашам

Азизи Мисри ман ба дасти гургҳо асир

Ки оҳи ғамгусор мекашам

Ғубор мекашам

Китобфурӯш

Китобфурӯши пир

Ба қайди рафтаҳо асир

Нигоҳи ӯ зи пушти панҷара ба кӯчаҳо

Ба ҷустуҷӯи издиҳоми гумшуда чу об дар кавир

Китобҳо ба зери пардаи ғубори бетаваҷҷӯҳӣ чу дар қафас

Зи чашми ин замона нопадиду зору мазлуму ҳақир

Дареғи рӯзҳои рафта дар бухори ашк

Ба шишаҳои панҷара ҳарир

Биё, сабақ бигир

Сӯҳбати Фирӯзи МУҲАММАД

http://tojnews.org/taj/index.php?option=com_content&task=view&id=21566&Itemid=30 

НАМО ВА НУМӯИ САБКИ ЗУЛОЛ

Аз он рӯзе, ки шеъри Зулол ба олами адабиёти муосири форсӣ ворид шуд чанд мудат гузашт. Сабки шеъри Зулол дар арсаи адабиёт ҳаводорони  худро пайдо кард ва пайравонашро низ. Имрӯз бармало аст, ки шоирони порсигӯ аз мамолики Эрону Афғонистон, Тоҷикистон, Озорбойҷон, Арабистон ва соири давлатҳо дар ин сабк эҷод мекунанд.

Ҳамчунин бояд ёдрас шуд, ки моҷарои Зулол ҳам дар ин фурсат ба пеш омад ва чунин даъво низ ба миён гузошта шуд, ки сабки шеъри Зулол дархури адабиёти муоиср  шуда наметавонад ва агар қобили қабул ҳаст чизе беш аз қолаби тоза нест.

Воқеан, сабки зулол бо баробари дар ҷаҳони адабиёт зуҳур карданаш аз ҷониби бештари муҳаққиқони  Эрон мавриди интиқоди  шадид қарор гирифт. Ва яке аз мухолифон  бар ин сабк  шоир ва мунаққиди эронӣ Сайидсулаймонпури Урумӣ буд, ки зимни як нақди шадид сабки навзуҳуркардаи зулолро дар “Сомонаи шоирони порсизабон” қобили қабул надонист ва андешаҳо ва қавоиди бар ин сабк ихтисосёфтаро лағв кард. Ин шоири эронӣ иддао дорад, ки ҳудудан бисту чанд сол пеш ин ибтикор тавассути  шоире ба номи Муҳаммади Фардин (1315–1389 ҳиҷрӣ) дар бархе анҷуманҳои адабӣ матраҳ шуда аст, ки гуё баъдан тавзеҳоти фаннияшро дар китобе бо номи “Оҳанги ишқи пуё” мунташир сохтааст. Муҳаққиқ Урумӣ ин қолабро як сабки ҷадид нахонда иддао дорад, ки қолаберо, ки Абулфазли Додо “Зулол” номидааст, аз тарафи Муҳаммади Фардин бо номи “Оҳанг” қаблан суруда шуда буд.

  Саидсулаймонпур таъкид бар он дорад, ки «ҳар қоалби қадимӣ ё ҷадид, ки мӯҳтавои заиф ва такрориро дар забони заиф ироа диҳад роҳ ба ҷое намебарад». Комилан дурст аст. Новобастa аз он ки дар кадом қолаб шеър эҷод мешавад, ғазал, қасида, рубоӣ, шеъри сапед ва нимоӣ, ҳамзамон зулол  агар мӯҳтавои ғанӣ ва забони нобу олӣ  надошта бошад,  ҳеҷ гоҳ раҳ ба дили хонанда намеёбад ва дархури ниёзҳояш низ наметавонад бошад. Он баҳсе, ки дар ибтидо перомуни ҳамчун сабки тозаи адабиёт пазируфта шудан ва ё нашудани шеъри зулол ба миён омад муҳаққиқинро ба ду гурӯҳ мушаххас кард, ин ҳам  мувофиқон ва мухолифони сабки ҷадид буданд. Мухолифони чун сабки тозаи адабиёти пазируфта шудани шеъри Зулол баронанд, ки Зулол дар хушбинонатарин ҳолат идао як қолб аст на  эҷоди як сабк.

Ва аммо мувофиқон умеду бовар бар ояндаи неки Зулол доранд дар пазиро ва омӯзиши ин сабки тозаанд. Минҷумла бунёдгузори сабки ҷаҳонии “Зулол” Абулфазли Додо бар ин нақди усулии ҷаноби Сасидсулаймонпур посух навишта ва дурустию саҳеҳии ин сабкро бо истидлолҳои илмӣ ба исбот расонд Додо мӯътақид аст, ки  “Агар дар ҷаҳон сабки адабие ироа шавад, ки бештар аз се нафар (донишмандон) амалан аз он сабк ҳимоят кунанд, пас он сабки муваффақ аст”

Додо қайд мекунад, ки  аз таваллуди чунин як сабки ҷадид ифтихор бояд кард ва  набояд ба он мухолифат кард.

Имрӯз теъдоди зулолсароён ва шумори он шоироне, ки бар ин сабк шеьр менависанд ҳар лаҳза дар ҳоли афзоиш аст  ва ба тадриҷ зулолсароёни афғонию эронию тоҷик дар ҳоли зуҳур карданаст. Имрӯз дар ҷаҳон беш аз 200 нафар бо ин сабк шеър месароянд.  Абулфазли Додо Билвердӣ, Марзия Хадир, Яздон Салоҳӣ, Маҳди Гурони Уримӣ, Тоҳира (Митро) Араб, Мухаммадрасули Бовандпур, Алиризо Азимӣ, Масъуди Ҷаъфарзода, Гита Тоҷпахш, Муҳаммади Ҷаҳонгирӣ, Сайид Сайиди Миртолибӣ, Беҳзоди Чаҳортангӣ, Марзия Авҷӣ,  Маҳди Юсуфинажод (Луливаш), Ҳамид Ҳамидзода (Эрон), Сайид Мустафои Сойис , Фахими Орин, Карим Ҳайдарзода (Солик ), Сайидзоҳири Муссавӣ (Афғонистон),  Аъзами Хуҷаста, Забеуллоҳи Сафо,  Зафар Суфии Фарғонӣ, Абдулвоҳиди Зевар, Фирдавси Аъзам, Андар Хуросонӣ, Икроми Пулодӣ  Фарзонаи Зарафшони шоироне ҳастанд, ки  сабки ҷадидро хуш пазируфтанд ва бо камоли ҳунарварӣ зулолҳои ноб эҷод мекунанд.

Пас, ин ду сол ба Зулол чӣ дод ва ба мувофиқону муқобилонаш барои будан ва ё набуданаш чун сабки шеърӣ чӣ далоиле ба бор овард?

Мехоҳем инҷо танҳо ба як иддао такя бикунем ва ба ин пурсиш посух биҷӯем, ки оё сабки Зулол метавонад мӯҳтаво ва забони ноб дошта бошад, яъне хешро аз чунин хулосаҳо, ки «ҳар қоалби қадимӣ  ё ҷадид, ки мӯҳтавои заиф ва такрориро дар забони заиф ироа диҳад роҳ ба ҷои намебарад»-дифоъ кунад.

Бо ҷустуҷӯ дар ин маврид таваҷҷӯҳ намудем ба ашъори чанд  зулолгуёни  Эрону Афғонистон ва Тоҷикистон.

Аксари аҳли таҳқиқ бар ин назаранд, ки шеъри нав аз шеъри суннатӣ, ки имрӯз дар адабиёти муосир чун сабкҳои маъмулии шеърӣ шинохта шудааст бо мухтассоти забонӣ, фикрӣ ва адабии хеш тафовут дорад. Сабки зулол чӣ?

Мувофиқон ва зулолсароён хасоиси куллии  сабки ҷадид «Зулол»-ро бад-ин гуна мешиносанд ва чунин таъриф кардаанд: «Шеърест,  бо тӯли вазни зина ба зина, ки ба таври мусовӣ аз кам шурӯъ шуда ва дар кам низ ба итмом мерасад. Ин навъи шеър дорои 5 ило 11 сатр мебошад. Аз лиҳози вазн ба тӯлонитарин сатр, ки сатри миёна ё қалби шеър мебошад, «сатри модар» ва сатрҳои атрофи онро «сатрҳои қарина» мегӯянд. Зулол дорои ду навъ (арӯз ва озод) аст, ки ҳар кадом барои худ усул ва таърифҳои хоса доранд. Ба таври кулли «Зулол»-ро  ба чаҳор навъ тақсим кардаанд, ки а) Зулоли арӯзи қофиядор, б) Зулоли арӯзи бидуни қофия, в) Зулоли озод, г) Зулоли пайваста аз шумори онҳост.

Зулолшиносон таъкид бар он доранд, ки дар ҳар чаҳор навъи фавқ қонуни куллии Зулол муроот мешавад, лекин  байни ҳам  тафовут  доранд ва ин фарқиятҳоро бадин гуна шарҳ додаанд.

-дар зулоли арӯзи қофиядор вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арузӣ пеш меравад ва аз қофия ба тавре ҳисоб шуда истифода мешавад. Бадин тартиб, ки ду сатри аввал ва ду сатри охир дорои қофия ва бақияи сатрҳо як дар миён дорои қофия мебошанд.

-дар зулоли арӯзи бидуни қофия вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арӯзи пеш меравад, аммо шоир муқайад ба қофия нест, метавонад аслан истифода накунад ва ё дар ду се сатр ба унвони орояи адабӣ ҷиҳати зебоӣ ба кор бубарад.

-дар зулоли озод аз оҳанги равони арӯзи барои сатрҳо истифода намешавад ва мусалламан радиф ва қофияе ҳам даркор нест.

 -дар зулоли пайваста ду ё чанд зулол пушти сари ҳам дар як мазмун навишта мешаванд. Ба иборате, агар дар як мавзуе ду ё чанд зулол дар як навъ таърифшударо зери ҳам карор диҳем, ба он зулоли пайваста мегуянд. Дар ин ҳам тамоми сатрҳои қарина ва сатрҳои модар бо ҷуфтҳои ҳамтирозашон дар як вазн ва оҳанг ва ё дар як андозаи ҳиҷоӣ буда, ин худ се навъ мебошад:

а) зулоли пайвастаи арӯзи қофиядор

б) зулоли пайвастаи арузи бидуни қофия

в) зулоли пайвастаи озод

Ин  муҳимтарин вижагиҳоест, ки бояд шоири зулолгӯ   дар эҷоди Зулол риоя  бикунад.

Шоирони зулолгӯ талош доранд, ки ин сабки тоза дар адабиёти муосир асолати воқеии шеърро ба ҷо оварда тавонад. Ва пайравони ин сабки шеърӣ новобаста аз баҳсҳои аҳли назар  дар ин сабки нав эҷод мекунанд ва аксаран зебо ҳам эҷод кардаанд. Чунончи шоири тоҷик Беҳрӯзи Забеуллоҳ мегӯяд:

Зулолро дуруд

Хурӯши чашмаи гулобро дуруд

Фурӯғи шеьри ошиқони офтобро дуруд

Камоли маьниву фасоҳату балоғати сухан турост

Ба шеьри шоири замона-инқилобро дуруд

Зулоли сода, бениқобро дуруд

Зулоли нобро дуруд

Ҷанбаҳои ҳунариву вижагиҳои сабкии шеъри Зулол ва бурду бохтҳояш дар  давоми ду соли ҳастӣ дар арсаи адбиёти порсӣ таваҷҷӯҳи моро бештар ба худ кашид.

Омӯзиши мо низ дар қадами муқаддамотӣ буд барои шинохти воқеии ин сабк ва ҷустуҷӯи зебоиҳову  маҳорати ҳунарии шоирон.

Додо  Белевердӣ қайд мекунад, ки  шеъре, ки Зулол бошад, аз дур мушаххас аст ва маълум мешавад, ки на аз сабкҳои клоссик аст ва на нав. Ин аз он аст, ки шеьри Зулол дорои навиштори хос, баёну забони хос ва дорои ритми мусиқиёии хос ва мунҳасир ба фард мебошад.  Ба иддаои ин шоири эронӣ «он чӣ зулолро аз дигар шеърҳои муосир ҷудо мекунад доштани қолаби беназир ва қонунманд будани он аст ва  ҳатто баррасии қолабаш аз сохтори берунӣ ва назм низ аз дигар шеърҳо фарқ мекунад.  Бинобар ин шеъри Зулол наметавонад зермаҷмӯъаи сабкҳои дигар қарор гирад. Ва сабке ҳаст комил ва таърифшуда»  (чашмаи зулол)

Пас шоирони зулолнавис аз ин сабке,  ки  забони хос ва навиштори вижаро тақозо дорад чигуна ҳунарварӣ намудаанд. Дар ин пажӯҳиши шогирдонаи хеш бештар дунболи ҳамин пурсиш будем, ки  « Зулол дар арсаи адабиёти имрӯз чӣ дастовардеро ба пай овард ва чӣ кам дошт? »

Имрӯзҳо зулолҳои Абулфазли Додо Билвердӣ аз намунаи беҳтарин ин сабки тоза шинохта шудааст. Шоири тозагӯ дар зулоли  «Fарибтар биҷӯш» чунин таасовири маъниро  бо андешаҳои шоирона ба қалам мекашад ва мегӯяд:

Ситора шав

Ба шеърам истиора шав

Каме зи пардаи киноя дур бош

Ба ёдам, эй дили шикаста чун ҳазорпора шав

Гузори губтаҳои хурд ба зери абрувонат обшорҳо

Лаболаб ошиқона бош, аз ин хаёли вожгун ба авҷҳо савора шав

Fарибтар биҷӯш, то музоб санги ҷӯшро равона кун

Fарибтар бисӯз, то шаби башар шарора шав

Ва боз кун даҳони сарди боғро

Барои лола чора шав

Баҳора шав

 Дар  ин зулол нахустин падидае, ки хонандаро мутаваҷҷеҳ  мекунад мусиқияти калом аст, ки дар натиҷаи риояти қавонини сабкӣ  ироа шудааст. Ҳамин мусиқият хонандаро ба сӯи маънии  шеър мекашад ва ба василаи шакли зоҳирӣ хонанда ба шакли зеҳнии навиштор таваҷҷӯҳ мекунад. Ошноии хуб бо қавонини сабкӣ ва мусиқияти калом, ки шоир бо он хуб мусаллаҳ аст, аз интихоби вожаҳо дар зулоли фавқ бармалоъ аст. Метавон гуфт, ҳуруфи «Ш» занҷираи пайвасткунандаи савтияти ин Зулол аст.

Мусаллам аст, ки бадеияти шеър, ҷанбаъҳои ҳунарии он – сабки бадеӣ, қонуниятҳои жанрӣ, ритму  оҳанг, образнокии сухани бадеӣ аст. Таҳқиқу баррасии ҷанбаъҳои ҳунарии шеъри Зулол ковишҳои амиқу дақиқро тақозо дорад, зеро он ба асоси рушду такомули  Зулол ба нерӯманд шудани ҷанбаъҳои ҳунарии шеър тавъам мебошанд. Зимнан бояд гуфт, ки офариниши шеър танҳо мазмуни олӣ кифоят намекунад ва гарчанде асоси шеър маънӣ аст, баёни зебову муассири мӯҳтаво зарурати шеърист. Ин зарурати шеърӣ пеш аз ҳама тасвири хаёл ва забони шеър аст. Албатта, таваҷҷӯҳ ба бадеияти шеър дар адабиётшиносии  муосир бесобиқа набуд ва ин ҳунар аз адабиёти чандҳазорсолаи мо об мехӯрад.

Ва сабки тозаэҷоди  зулол  низ аз ин ҷанбаъ шодоб аст, дар ин зулол  Дода  Белевердӣ, ин корбурди ҳунариро густариш дода, маънии бикрро дар тасвири ноб ғуҷоиш медиҳад ва мегӯяд: «Гузори губтаҳои хурд ба зери абрувонат обшорҳо; Лаболаб ошиқона бош, аз ин хаёли вожгун ба авҷҳо савора шав». Ба ин василаи тасвир хонанда аз гузори губтаҳо и тасвири шоир лаболаб ошиқона мешавад, ки ҳадафои воқеии шоирам аз тараннуми ин зулол дар  баҳорона намудани аторофиён аст. Таркибҳои воқеан шоиронаи «Гузори губтаҳои хурд», «ба зери абрувонат обшорҳо»,  «даҳони сарди боғ», «Барои лола чора шав» дар таъмини бадеияти суруда саҳми бориз доранд.

Риояти мушаххасоти сабкӣ барои баёни мӯҳтаво ва ба корбурди ҳунармандона аз васоили тасвирсоз- санъантҳои бадеӣ халале эҷод накарсдааст. Яъне, мӯҳтаво  дар қафаси қолаб зиндонӣ нест, бал созиши зебои шакли зеҳнӣ ва зоҳирии суруда эҳсос мешавад.

Дар зулолие дигаре, ба унвони  «Хакро бичин» (зулоли арузи пайвастаи қофиядор) Додо хеле шоирона мегӯяд:

Эй боғбон

Бархез аз хоби гарон

Об аз гулуи наҳр мерезад ба чоҳ

Раҳме барои ғунчаҳои ошиқи ширинзабон

Инак ту бели ишкро бар даст гир

Бозуи дил кун имтиҳон

Бархез, хон!

 Дар ин зулол бар иловаи он ки шоир мушахассоти сабкиву адабиро риоят намудааст ба баррасии мавзуи иҷтимоъ мепардозад ва хулосаҳои хешро  шоирона бозгӯ мешавад. «Бозуи дил кун имтиҳон; Бархез, хон!» «бели ишқ», «бозуи дил» тасвриҳои тозаву нобанд ва таъмингари поэтикаи мудерн.

Зимнан  нақди  зулолои  зулолсароёни се кишвари ҳамзабон моро барон андеша наздик бурд, ки иддаои баъзе аз мунаққидон «ки дар чунин нигоштаҳо умумигӯӣ, сухани содда зиёд буда, онҳо замони муайян надоранд ва шоироне, ки дар ин  қолаб эҷод мекунанд, суханваранд то ҷое, ки шоир» чандон ба ҳақиқат рост намеояд. Албатта, ҳастанд зулолҳое, ки чандон дархури ниёзҳои хонанда ва адабиёт шуда наметавонад ва шоир дар эҷоди зулол побанди қафаси қавонини сабкӣ мегардад, аммо ин далел наметавонад бар ҳузури сабки зулол хати батлон кашад, зеро чигунагии офариниш дар сабкҳои  гуногуни шеърӣ ба маҳорати ҳунарии шоирон алоқаманд аст, на ба риояти қонуни матраҳшуда. Ва ҳамчунон мо наметавонем ба иллати хуб суруданашудани чанд зулолои омӯзишӣ зулолҳои воқеан шоирона ва дархури адабиётро аз маъди назар дур созем.

Шоири тоҷик Аъзами Хуҷаста аз аввалин нафароне аст, пас аз Додо Белевердӣ  ба истиқбои сабки Зулол оғӯш боз кард. Ин шоири тоҷик зиёд талош дорад, ки  дар қолби Зулол андешаҳояшро ба тасвир ҳамонгуна ҳунармандона ва шоирона ба қалам диҳад,  то Зулол низ  рисолати шеърро ба ҷо оварда тавонад. ӯ мегӯяд:

Шоири шеъри зулолам

Ҳарфҳою вожаҳоям шарҳи ҳолам

Мисраҳоям обшорон, ҳар ҳичо чун мавҷи об

Байтҳои зина -зина ҳам вучудам ҳам заволу ҳам камолам

Нек бингар, шеъри ман чун акси дил ё қатра аст

Яъне ман дур аз фазои қилу қолам

Посухи садҳо саволам

Аъзами Хуҷаста, кӯшиш дорад паи иҷрои  рисолати воқеии сабки ҷадид  бошад. ӯ  дар шумори шоироне аст, ки тавониста дар шеъри Зулолаш  ҳис ва андешаи шоиронаро созиши зебову хуб диҳад.

 Воқеан, агар мутаваҷҷеҳ шавем шеъре навиштан дар қолаби зулол ва ба хусус навъи арӯзӣ  кори чандон осон нест ва диду назар ва истеъдоди ҷудогонаро тақозо мекунад, ки

Гиряҳо ханда шуданд

Ашкҳо ахтари рахшанда шуданд

Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат

Ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд

Оре, оре, зи қадамҳои Ту дар олами ишқ

Орзуҳои дилам зинда шуданд

Маҳи тобанда шуданд

Дар зулоли мазкур андешаи маъмул бо диди мудернӣ омезиш ёфта, шоир тасвирҳои нобро эҷод мекунад.  Воқеан, дар адабиёти классикиву муосир тасвири «гиряҳо ханда шуданд» зиёд  ба чашм мехӯрад, аммо Аъзами Хуҷаста дар коргоҳи хаёли хеш ин тасвирро ҷилои мудернӣ бахшида,  идоматан мегӯяд: «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» ва ингуна тахайюл ва офариниши тасвир башорат аз диди нави шоир аст. Ду мисраи мазкурро мисраи калидии тасвир дар зулоли мазкур шинохтан лозим аст. Меҳвари тасвири зулол -андешаи тоза дар мисраъҳои «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» гунҷоиш ёфтааст.

 Шеърияти шеър яъне, созиши  ҳис ва андеша   пеш аз ҳама бурди ин Зулол аст.  Қайд гардид, ки  чигунагии ҷанбаъҳои ҳунарии шеър пеш аз ҳама ба иқтидори ҳунарии ҳар шоир сахт марбут аст. Ва зулоли зер  бо номи  «Қанд мехоҳам» аз ҳамин  дид ва ҷаҳони ҳунарии шоир бозгӯ аст.

Лабат ку? Қанд мехоҳам

Гаминам, нозанин, лабханд мехоҳам

Забонатро макун чун барги истеҳзо арусаквор

Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам

Мазан қайчӣ ба гесӯят, ки гар ҷабри ту боло шуд

Барои куштани худ банд мехоҳам

Ва бо пайванд мехоҳам

Ин Зулол бо он ки ҳамаи хасисаҳои сабкиро риоят мекунад бархурди вижае аз ҳунари нигорандагии шоир ва диди мудерни ӯ гирифтааст. Савтият ва поэтикаи сурудаи мазкур низ зеҳни хонандаро навозиш мекунад. Шакли зоҳирӣ ва зеҳнии мӯҳаво ба ҳам павасти зебо ёфтааст. Сатри модар низ аз тасвири модерн сероб аст. «Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам». «Симкарти хушманд» маъмултатарин симкорте аст, ки дар Эрон мавриди истифода қарор дорад. Ва пайдост, ки симкортро ҷомеа барои тамос истифода мекунад ва ҳамин фановарии замонро шоири муосир ба тасвири Зулоли хеш мекашад ва мегӯяд «баҳри тамос бо қалби ту» «симкартаи ҳушманд мехоҳам». Ин тасвир мӯҳтаворо муассир ба ҷилва додаст.

Ҳамнгуна тасвири ҷолибу дар зеҳн монданӣ дар зулоли «Артиши қалб»-и шоири иронӣ  Муҳаммадрасули Бовандпур   хонандаро бо ҷозибаҳии тасвириаш мафтун мекунад:

То ки шудам масти ту

Ҷоми муҳаббат  задам аз дасти ту

Шамс хиҷил гашти парешон ва нигоҳат намуд

Моҳиву бас муфтахирам гар бишавам чокари дарбасти ту

Дидамату артиши қалбам аҷабо  гашта ба тасхири ду  пилки кабуд

Чабҳаи ишқ омадаам то ки кунам буду набудам ба фадои ҳамаи хасти ту

Дилкашиву маҳвашиву боғчаи найшакар андар даҳанат бар суҷуд

Кушта шудам бо хами абрӯи гаҳе фавқу гаҳе пушти ту

Лаъли яман талъаташ аз гавҳари рӯят рабуд

Таркиши ҷоду равад аз шасти ту

Боиси пайвасти ту

 Тасовири дилпазири мисраъҳои ин Зулол бемуҳобот метавонанд аз тавонмандии сабки ҷадид дифоъ кунанд. Агар ба ин Зулол мутаваҷҷеҳ шавем ба бовар метавонем, ки ба ояндаи неки ин сабк ҳадс занем.  Фақат ҳамин мисраъ «Дилкашиву маҳвашиву боғчаи найшакар андар даҳанат бар суҷуд»  метавонад бозгӯи паҳно ва имконоти ҳунарварӣ дар ин қавонини тозаи  шеърӣ бошад.

Яке аз зулолҳои ҷаноби Маҳдии Юсуфинажод (Луливаш) ба номи “Шоирам кардӣ” низ намунаи широнатарин зулол аст:

Фазойи зеҳн ,ошӯб аст

Нигоҳи мунтазир ба ҷода маслуб аст

Тарак нишастааст бар сутуни сабри ман бону

Чи фикр кардаӣ, ки сабри аюб аст?

Бирас, ки буданат хуб аст

Fазал ғазал дуо кардам

Зулоли шеьр назри лаҳзаҳо кардам

Сапед то сапеда рух ба рух дахил шуд бар моҳ

Бубин кабӯтаронаваш чихо кардам

Ба шеьр иктидо кардам

Ин зулол дар сохтор ҳеҷгуна мушкиле надорад, дар ритми якнавохт ва дилнишин эҷод шуда, мӯҳтавояш низ шоистаи тақдир аст. Агар танҳо бар сутури модар  назар дӯзем аз дид ва ҳунару истеъдоди шоир огоҳ хоҳем шуд: «Тарак нишастааст бар сутуни сабри ман бону», «Сапид то сапеда рух ба рух даҳил шуд бар мо». Гуфта мешавад, ки   мафҳум дар сутури модарии зулол бар авҷи худ мерасад. Сутури модарии зулоли мазкур  бо  тасовири адабӣ тасвиркории зебо ёфтааст . Таркиби “гоми чашм” як истиораи зулол аст, ки ва мудерну шоирона аст, «нигоҳи мунтазир», «ғазал-ғазал дуо кардам», «кабутаронаваш», «иктидо бар шеър», «ба қафас нишастани ҳавас», «даруни осмони шеър» аз тарокибе ҳастанд,к и зулоли шоиро ба аслати шеъри паванд мезанад.

Ҳамнгуна тасвори олиро, ки дар рушди шеъри муосири адабиёти форсӣ таъсиргузор буда метавонад, ба нишони далел, зиёд пушти ҳам чид, аммо бо  овардани чанд мисраъҳо иктифо мекунем:«Ало деҳқон биё бар дашту саҳро то зи дасти хок зар гирем; Зимисотон рафту гармо чашми сармасти дарахтонро дубора мекушояд, оҳ» (Фаҳими Орин, шоири афғон), «Фурсате деҳ то ки бо як бӯса аз нав, нав шавам», «Бо шукӯҳи як ҳамоғӯши сазоворам намо» (Яздон Солеҳӣ, шоири эронӣ), «Амон аз ин дили сангат, ки бемеҳр асту беоташ», «Чу испандам, ки дар оташ фитодастам» (Беҳзоди Чаҳортангӣ), «Рухро аён кай мекунӣ, бепарда гӯ пусида ҷон; Кай? Юсуфо гаште зани дар мисри ҷон» (Муҳаммади Ҷаҳонгирӣ, шоири эронӣ), «Манам то шаб ба ҷашне дар рухат мастона хуш будам ва гирён дида хандидам»(Муҳаммадрасули Бовандпур, шоири эронӣ), «Ту мечархию танҳойӣ зи боғи доманат гулҳо ба фарши хона мепошад», «Каломи ошиқонаро, нигоҳи шоиронаро, садои чун таронаро; Таҷассуму таровате зи боғи истихора омадӣ, салом», «Ва аз танини ӯ пиёлаи вуҷуди ман пур аз шароб», «Солуни ёҳдои ман; Аз коби акси ишқи сабзи ту пур аст» (Аъзами Хуҷаста, шоири тоҷик). Ин силсила мисраъҳои ноб бо касрати ҳузурашон сабки Зулолро ҷону равон бахшидаанд.

Воқеан, истиораву тасвири бикрро ба осонӣ ва бо камоли ҳунарварӣ  метавон дар сабки Зулол ғунҷонид, аллакай ҳамин далоили  Зулол аз ояндаи ин сабки ҷадид башорат медиҳад.

Омӯзиши ин сабк моро ба натоиҷе наздик бурд, ки дарунмояи Зулол аз мазомини зерин шакл  додааст:

а) Ирфон ва ишқи Худо

 б) ишқ, муҳаббат ва сарчашмаи зебоиҳо

 в) иҷтимоъ ва ҳаводиси рӯзгор

 г) тасовири зебоиҳои табиат

 д) бархурди инсон бо ҷаҳон

Нуктаи муҳиме, ки ҳангоми таҳқиқи чунин ашъор равшан гашт, он аст, ки шуаро дар баёни мазмуну мӯҳтавои асосан ба ду тарзи баён такя намудаанд.

Аввалан, барои инъикоси мавзӯъ  аз баёни ошкоро ва урёни андеша истифода мешавад.

Дувум, мавридҳое низ зиёданд, ки шуаро барои инъикоси мавзӯъ аз баёни самбулӣ  мадад ҷустаанд. Ҳар ду тарзи баёни мавзӯъ ва мӯҳтаво дорои хасоиси хеш мебошанд.

Зулол дар бозтоби ҳаводис ва барои ифодаи мушаххаси дардҳои ҷомеа, бештар  аз баёни самбулӣ суд ҷустааст ва мӯҳтаво бо диди шоиронаи ҷадид ва бадеияти олӣ пешкаши хонанда гаштааст.

 Аммо зимнан бояд гуфт, ки   ҳимояткунандагони пойдории  зулолро зарур аст дар чунин мавқеият ба унвони таъсиргузорон ва бунёдгузорони сабки Зулол  талоше бештаре дошта бошанд бо  эҷоди ҳунармандонаи чунин ашъор арсаи адбиёти имрӯзи моро  бо зулолҳои пурмаъно, ки сохторашон аз тасовири нобу дилнишин шодоб аст гуҳарбор кунанд. Яъне, метавон натиҷагирӣ кард бовуҷуди он  ки сабки тозаэҷод дар ин ду соли ҳастӣ бо мухолифатҳои зиёд рӯ ба рӯ шуд, имрӯз аз тарафи хонандагон чун як падидаи тозаи адабӣ пазируфта шудааст.

Дар назарсанҷие, ки ахиран дар яке аз шабакаҳои интернетӣ сурат гирифт бо ин суол, ки “Оё Шумо аз сабки ҷадиди “Зулол” истиқбол мекунед?”  теьдоди аьзаме аз хонандагон ва ҳаводорони адабу фарҳанг аз ин сабк ба унвони қолабе зинда ва ҷадид ёд карда ва онро эътироф кардаанд.

Дар ин назарсанҷӣ анқариб 100 нафар ширкат намуд.

Қисме аз ин назардиҳандагон ошноӣ ва шинохташон аз зулолро тавассути хондани зулолҳои равони шоири тоҷик Аъзам Хуҷаста медонанд.

Ҳамчунин лозим ба зикр аст, ки имрӯз дар шабакаҳои мухталифи интернетӣ саҳфаҳои вижаи Зулол амал мекунанд, ки дар он перомуни ин сабк, қавоиду қонуни он ҳарф мезананд. Саҳфаи “Шеьри зулол”,  ки дар саҳфаи Facӯӣook  мавҷуд аст, теьдоди зиёде аз зулолсароён ва ҳаводоронашро гирди ҳам оварда ва зулолҳо ва дидгоҳҳои эшонро дарҷ мекунад.

Ин ҳама маҳбубият далел бар ривоҷу равнақ ва густариш ёбии ҷуғрофиёи ин сабки ҷадид аст.

Пас дар ҳоли ҳозир сабку зулол  бо гомҳои устувор дар арсаи адабиёт барои фардои хеш пайроҳа боз мекунад ва роҳаш сапед бод.

 Пайнавишт:

1 Аъзами Хуҷаста. «Чашмаи Зулол», Теҳрон: «».-111 саҳ.

2 Акбарзод Юсуф. Таҳқиқи шеър аз дидгоҳи нав. Мақолаҳо.-Душанбе:Адиб, 2004.-198 с.

3 Муваҳҳид З. Шеър ва шинохт.-Теҳрон: Марворид, 1377.-292 с.

4 Шамисо С. Сабкшиносии шеър.- Теҳрон, 1380.

5 http://shahresher.com/

6 http://shereyar.org/

7 http://www.sherenab2.com/

8 http://www.facebook.com/groups/187125334668437/#!/groups/zolal/

9 http://my.mail.ru/community/zolal/

 Сурайё ҲАКИМОВА,

 Фирдавси АЪЗАМ.

Доктор Аюбӣ чеҳраи фарҳангии як торнамои тоҷикӣ шуд

Торнамои“Ахтари зулматсӯз” бо нишонии (https://khfirdavs.wordpress.com/2011/10/28/poll/)дарназарсанҷие , ки ахиран эълом намуда бо суоли  “Хадамоти кадоме аз ин чеҳраҳои фарҳангиро тақдир мекунед?», аз хонандагонаш дар мавриди шахсиятҳои фарҳангии 3 кишвари форсизабон -устод Муъмин Қаноат,хонум Гулрухсор,Аскар Ҳаким,шоирони мардумии Тоҷикистон, Меҳмон Бахтӣ,раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Алиасғари Шеърдӯст,сафири Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Тоҷикистон,доктор Ҳуҷҷатуллоҳи Аюбӣ,раиси Муассисаи фарҳангии ЭКО ва Шамсулҳақи Ориёнфар, намояндаи фарҳангии сафорати Афғонистон дар Тоҷикистон ширкат доштанд.Бар асоси натоиҷи як ҳафтаи назарсанҷӣ доктор Ҳуҷҷатуллоҳи Аюбӣ,Раиси Муассисаи фарҳангии ЭКО бо касби 54/05 дарсади оро мақоми аввалро касб намуд.Дар ин назарсанҷӣ наздики 3 ҳазор нафар боздидкунанда аз Тоҷикистон,Эрон,Афғонистон ва Русия ширкат намуданд.

Торнамои ”Ахтари зулматсӯз» як торнамои хабарӣ ва таҳлилии адабӣ буда, бо забонҳои асосан тоҷикӣ ва  як сахфаи англисӣ мебошад, ки рӯзона 29-то 31 ҳазор боздидкунанда дорад,ки бештари мухотабони он аз Тоҷикистон,Афғонистон ва Русияву Эрон будаанд.Ин торнамо дар соли 2007 тавассути Фирдавси Аъзам,шоир ва веблогнависи саршиноси Тоҷикистон ва яке аз бунёдгузорони веблогнависӣ дар Тоҷикистон таъсис шуда аз пурбинандатарин торнамоҳои ин кишвар маҳсуб мешавад.Ба гуфтаи Фирдавси Аьзам,бунёдгузор ва гардонандаи ин торнамо назарсанҷӣ ба сурати онлайн аст ва ҳамчунон идома дорад.

Шохмансури Шохмирзо

«ТАРОНАҲОИ БЕҲТАРИН» БЕҲТАРИН БЛОГИ ТОҶИКӢ ДАР ШАБАКАИ ҶАҲОНИИ ИНТЕРНЕТ

Тибқи пажӯҳишҳои ахири «Яндекс» дар шабакаи ҷаҳонии Интернет бештар аз як миллион блог мавҷуд аст, ки бо ҳуруфи кириллӣ эҷод шудаанд. Аксари блогнависон ба ҳайси платформа барои ба роҳ мондани минбари интернетии хеш хадамоти WordPress-ро интихоб кардаанд.

Дар ин хадамот дар ҳоли ҳозир беш аз чорсад ҳазор блог ба қайд гирифта шудааст. Аз он ҷумла қариб аксари муштариёни Тоҷикистон, ба хусус адибону журналистон, ҳунармандони синамову овозхонҳо, сиёсатмадарон дар ташкили блогҳои хеш аз ҳамин хадамот истифода кардаанд. Дастандаркорони ин хадамот ҳаммарӯза бо истифода аз меъёрҳои мухталиф 100 блоги беҳтарини дар WordPress ба қайд гирифташударо муайян месозанд (http://botd.wordpress.com/?lang=ru). Ин сабқат (рейтинг) новобаста аз хоҳиши блоггерҳо ҳамарӯза сурат мегирад.

Тибқи мушоҳидаҳо, ки дар зарфи як моҳи ахир анҷом гирифтаанд, блоги «Таронаҳои беҳтарин» (http://tajmusic.wordpress.com) ҳамеша дар қатори 25 блоги аввали ин рейтинг қарор дорад. Ин блог дар баъзе рӯзҳо мушарраф ба гирифтани ҷои даҳум низ шудааст. Вале боре нашудааст, ки поёнтар аз ҷои 25-ум мавқеъ гирифта бошад. Блоги мазкур ба Ҷаҳонгири Султон, хабарнигори сомонаи мустақили ҷамъитиву сиёсии «Рӯзгор» (www.ruzgor.tj) мансуб буда он асосан дар бораи овозхонҳои муосири тоҷик ҳикоят мекунад.

Дар ҷумлаи 100 блоги беҳтарини WordPress блогҳои олимону нависандагони маъруфи рус, сиёсатмадорони мухолифи давлати Ӯзбекистон, тоҷирони муваффақи фаронсавӣ, журналистони Украину гурҷӣ ва ғайраву ҳоказоро бо ҳуруфоти гуногун мебинем. Бояд гуфт, ки дар ин рейтинг аз блогҳои тоҷикӣ боз як блоги дигар бо номи «Ахтари зулматсӯз» (https://khfirdavs.wordpress.com/) -и журналист Фирдавси Аъзам маъмулан дар ҷойҳои аз 60 то 90-уми рейтинги WordPress ҳамарӯза мавқеъ мегирад.

Мавриди зикр аст, ки блоги «Таронаҳои беҳтарин» дар рейтинги www.toptj.com низ ҳамеша дар қатори 10 сайт ва блогҳои беҳтарини Тоҷикистон мавқеъ дорад.

«Рӯзгор»