Китоби “Бозгашти Хоҷа Насриддин” – асари Темур Зулфиқоров – нависандаи соҳибсабки тоҷик дар интишороти “Фарҳанг ва тамаддун” – и Эрон бо забони форсӣ ва шуморагони 500 нусха чоп шуд. Китоби мазкур тавассути Шоҳмансури Шоҳмирзо – адиб ва коршиноси мизи Тоҷикистон дар Муассисаи фарҳангии Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) аз забони русӣ ба форсӣ тарҷума шудааст ва нахустин бор аст, ки Зулфиқоров ба муҳити форсизабонони Эрон, Афғонистон ва дигар минтақаҳои форсизабон ворид мешавад. То кунун ҳеҷ асари Зулфиқоров ба забону хати форсӣ тарҷума нашудааст.
Continue reading “Хоҷа Насриддин ба Эрон бозгашт”
Category: Эрон
Фирдавси Аъзам:Ман шоири шумояму колои ман вафост…
Маҷмӯаи шеъри “Як бағал ғазал”- и шоири ҷавони тоҷик Фирдавси Аъзам, ки чанде қабл дар шаҳри Теҳрони Эрон нашр шуда буд, дар шаҳри Лондони Ингилистон аз сӯи интишороти H&S Media-и Лондон бо саъй ва эхтимоми рузноманигори точики мукими Лондон Дориюши Рачабиён дубора мунташир шуд.Албатта, дар хориҷ аз кишвар интишор шудани маҷмӯaи шеъри шоир аз як сӯ ҳосили ҳунар ва истеъдоди фитрӣ бошад, аз сӯи дигар самари истиқлолияти давлатии кишвар аст, ки чунин фазои ободу созандаро барои зиндагиву эҷоди насли ҷавон фароҳам овардааст. Бо баҳонаи нашри дувумин китоби шоири ҷавону боистеъдод дар Лондон бо Фирдавси Аъзам сӯҳбате доштем, ки фишурдаи онро манзури хонандагон мегардонем.
Фирдавси Аъзам 21 ноябри соли 1984 дар рустои Худгифи Сояи ноҳияи Масчоҳ чашм ба ҷаҳон кушод. Фориғуттаҳсили риштаи забонҳои хориҷии Донишгоҳи Давлатии Хуҷанд ва мутарҷими забони англисист. То кунун навиштаҳо ва чакомаҳояш дар нашрияхои Тоҷикистон ва торнамоҳои мухталифи Эрон, Афғонистон мунташир шудаанд.
– Сароғоз бо дуруди фаровон интишор шудани маҷмӯаи «Як бағал газал»-ро дар кишварҳои Эрону Инглистон муборакод мегӯем. Албатта дар синни ҷавонӣ нашр шудани китоб дар ду кишвари бонуфузи ҷаҳон боиси ифтихор ва саодати мо насли ҷавони кишвар аст. Лутфан бигӯед, ки нашри китоб дар ин кишварҳо чигуна даст дод?
-Сипосгузорам. Нашри ин китобро ба аҳли адаби кишвар низ муборакбод мегӯям. Чун дар шабакаи иҷтимоии фейсбук аксаран шеърҳоямро бо дабираи порсӣ мегузорам, ин боис шуд то доираи мухотабон зиёд шаванд ва интишороти Пуёни Теҳрон пешниҳод кард, то аз ҳисоби хазинаи худаш маҷмӯаи шеъриямро нашр кунад. Баъд аз интишори маҷмӯа дар Теҳрон интишороти H&S Mеdia-и Ландан дубора онро нашр кард, ки ман аз ин икдомот сипосгузорам.
– Огоҳем, ки «Як бағал ғазал» дувумин маҷмӯаи ашъори шумост ва пештар аз ин соли 2012 аввалин маҷмӯаи шеърҳоятон бо номи «Абрҳои обӣ» дастраси ҳаводорон гардид. Лутфан бигӯед, ки аз нигоҳи хеш Фирдавси Аъзам аз маҷмӯа то маҷмӯа то куҷо рушд карда?
-Ба назари ман шеърҳо ва сурудаҳое, ки дар «Абрҳои обӣ» гирд омадаанд, бештар бозгӯи мавзӯъҳо, эҳсосот ва нигоҳи шахсии ман ба зиндагист, яьне дар маҳдудаи нигоҳу хостаҳои шахсии худ ба зиндагӣ нигоҳ кардаам. Дар «Як бағал ғазал» ба андешаи ман як андоза биниши муаллиф ба зиндагӣ ва дарки ҳастӣ фарқ дорад. То андозае аз нигоҳи қабли фосила гирифтам ва нигоҳи тозае бо дардҳои иҷтимоъ пайванд хурд. Дар ин китоб бештар ба мавзӯъҳои ишқу муҳаббат, фарҳанг таърих, иҷтимоъ ва мушкилоти ҷомеа руҷӯъ шудааст. «Як бағал ғазал», ки шомили 30 ғазал аст ба баҳонаи сисолагиям нашр шуд.
-Яъне ба назари шумо дар дувумин маҷмӯа андешаи Шумо то андозае ба камол расид. Мехостем дар мавриди нақши «андеша» ва «эҳсос» дар офариниши шеър назари Шуморо донем.
-Гоҳе пеши худам фикр мекунам, ки гузаштагони мо дар осори хеш бо беҳтарин шакли гуфтор ва бо истифода аз саноеи бадеӣ ҳамаи гуфтаниҳоро гуфтаанд ва чизе барои гуфтан намонда, аммо боз андеша дорам, ки як шоири муваффақ метавонад ҳамон гуфтаҳоро дар қолаби имрӯзӣ ва ба навъи тозаву тар сарояд. Яъне гуфтани он чӣ, ки гуфта шуд бо бинишу нигариши нав, бо пушиши тоза. Дар ҷаҳони имрӯзи шеър агар харфи тозае гуфтан натавонӣ фикр мекунам бехтар аст шеър насароӣ.
Яъне андеша дар шеър паёмовари тафаккурот ва тахаюлоти бикру тоза аст. Эҳсос аз дигар аносирест, ки бояд дар шеър ва шоир бошад. Яъне, барои ин ки битавонӣ чароғи шеърро шӯълавар кунӣ бояд, ранҷе, дарде, ҷунуне дошта бошӣ то тавонӣ дар ин рох қалам ба даст бигирӣ.
Мегӯянд, ки “сухан ки аз дил бархост бар дил нишинад”, вақте як шоир эҳсоси ғаму андӯҳ, дардро битавонад ба мухотаби шеъри худ ироа намояд ва аз умеду орзуи ӯ бисарояд мусалламан тавониста аст, ки он эҳсосро ба дилҳои мухотаб интиқол диҳад.
Чизе, ки шеърро устувору хонданбоб мекунад ҳамин андешаву эҳсос ва тахаюл аст.
Вақте шумо ба бозор меравед ҳатман дӯст доред як колои босифату боарзиш ва албатта, бокайфияти болоро бихаред, дар дунёи шеър низ ҳамингуна аст. Хонадагон аз шоирон шеъри баландро тақозо доранд. Ва албатта чун ҳамеша имрӯз низ ин бастагӣ ба ҳунари шоир дорад ки, чи гуна метавонад колои шеърашро дар ин бозори пурхаёху бифурушад.
Мусаллам аст, вакте шеър ноб аст, мисли нонест, ки тоза аз танӯр омада, роҳат ба дилҳои мардум менишинад ва он мавриди истиқболи густардаи хонандагон карор мегирад.
-Ба андешаи Шумо оё дидгоҳи як шоир вежагиҳои хоси худро дорад?
-Нигариш ба атроф ва он чӣ ки дар он иттифоқ меафтад, кори ҳар кас нест, хама чашм доранд, аммо ҳама наметавонанд зебоӣ ва ё он чӣ дар атрофашон иттифоқ меафтадро бубинанд. Ва ин шоир аст, ки ҳамеша дар ҳоли нигариш ва тамошост ва кунҷкову ғарқ дар дунёи атрофи хеш аст, то битавонад вокуниш, таасурот ва бардоштҳояшро табии ва шоирона матраҳ намояд.
Ба назари ман танҳо чашми шеъру шоир ин қудратро дорад, ки нузули қатраҳои борон, хиш-хиши баргҳои зери по, тобиши ситораву моҳ, ҳасрати гулдони холии назди панҷара, охарин нафаси шабнам рӯи баргҳо ва сабзаҳоро истишмом, кунад, бинад ва дарк кунад. Вақте ин ҳамаро мебинад, ҳис мекунад, дигар навбат ба дарку санҷишу андешидан мерасад. Як шоири муваффақ бояд ҳамингуна бархурдро ба табиат ва атрофаш дошта бошад. Дар ҷаҳони имрӯзи диҷитолӣ ва электрунӣ барои шоир сухани нав ва ҷаззоб гуфтан кори осоне нест. Бо кӯмаки ҳамин биниши дарунию берунӣ ва бо истифода аз бардоштҳои зоҳириву зеҳнӣ метавон як кори боарзише эҷод кард ва мавқеи худро дар ҷомеаи адабӣ пайдо кард.
Худи Шумо чаро шеър мегӯед?
-Борҳо аз худам суол кардаам, ки чаро шеър мегӯям? Аслан чӣ зарурат дорад, ки шеър бигӯям? Намешавад, ки нагӯям? Ва ё ҳоло, ки тавонашро дорам, бояд бисароям? Ва даҳҳо ба ин монанд саволҳо…
Аммо вақте ки қобилияти гуфтанро дорам ба унвони рисолати иҷтимоӣ ва адабӣ мутааҳид ҳастам, ки дар сурудани шеър ба унвони як нафар паёмрасон қаламфарсоӣ кунам. Гоҳо иттифоқоте пушти пардаи нохудогохи зехнам рух медиҳад ва рӯҳу ҷони маро тасхир мекунад ва водор мекунад ба гирифтани қалам. Ба гуфти Нитче,”агар дард набуд, шоирон ва мургхо куд- куд намекарданд”. Воқеан, он чӣ, ки маро водор ба навиштан мекунад, ҳамин гуна эхсосҳо, нигаришу бинишу бардоштҳост, ки бидуни ихтиёр маро савор бар боли сеҳромези вожаҳо мекунад ва мебарад то он дурҳо, он ҷое, ки дигар маҷбурӣ рӯи коғазро сиёҳ кунӣ ва руху дилатро навье тахлия (холи) кунӣ. Шеър гуфтан барои ман навъе тахлия кардан аст. Вакте ки зеҳн обастани ин гуна гуфтаҳо, бардоштҳо ва.. мешавад, билохира бояд чизе гуфт ва сабук шуд. Дар ин маворид чӣ беҳтар аз Шеър.!
Ман аксар вақт тавассути шеърам ҳисси ҳамдардии худамро нисбат ба мухотабам баён мекунам. Як шоири муваффақ он вақт шеъраш таҳти таъсир қарор мегирад, ки битавонад бо хонандагонаш ҳамдарду ҳамақидаву ҳамзамон бошад. Ин хеле муҳим аст. Яъне мухотабро ҳамроҳи шеърат то уфуқи рӯшани хаёлу эҳсосотат бубарӣ. Шоир бояд мисли ойина бошад, софу зулол. Садоқату ростӣ яке аз аносрест, ки ҳар шоир бояд онро доро бошад. Рӯҳи тавонмандашро ба хотири пашизе олудаи мадҳу ситоиши дигарон ва тақлид аз дигарон накунад. Атрофро аз сари некиву покӣ бингарад. Инҷост, ки Мавлоно мегӯяд:
Ойинаaт донӣ чаро ғаммоз нест?
Чун ки зангор аз рухаш мумтоз нест.
– Дар «Як бағал ғазал» бештар ғазалҳоятон аз иҷтимоъ мегӯяд
Бале, дуруст фармудед. Дар ҷомеаи башарӣ ҳар фарде сохиби ӯҳдадоирҳо ва масъулиятҳост. Аз ҷумла шоирон низ мутааҳиди коре ҳастанд. Вазифаи ҳар шоир дар ҳар ҷомеае ин аст, ки ба василаи завқи ҳунарие, ки соҳибанд, эҳсосу дарк ва авотифи инсониро дар шеърашон ғунҷоиш диҳанд ва ба дигарон мунтақил намоянд. Шоирро лозим аст, ки дарёфтҳо, мушоҳидахо, вокунишҳо ва бардоштҳои худро бо баёни завқи хунарии худ ба дигарон бирасонад. Ман ҳам ба унвони як нафар раҳгузори кӯчаҳои сабзи шеър талош мекунам ҳамин вазифаро иҷро намоям. Холо дар ин роҳ то чӣ андоза муваффақ будаам вогузор мекунам ба хонанда. Гуфтаанд, ҳар чизе ба ҷои хеш некӯст, агар шоир битавонад дар иртиботи инсонӣ вазифаи худро хуб анҷом диҳад, он ҷомеа бешак рӯ ба рушд хоҳад гузошт.
Ногуфта намонад, ки дар дунёи имрӯз нақши шеъри иҷтимоӣ ончунон, ки бояд бошад нест, камранг аст. Мавзӯи аксар шоиронагиҳо, ошиқона ҳастанд, аз иҷтимоиёт ва дарду мушкилоти воқеии мардум кам мегӯем. Бештар аз дарди худ мегӯем то мардум, аз эҳсосу авотифи худ мегуем, то дигарон.
Бархурдамон бо масоили иҷтимои беранг аст, заиф аст. Дар ҳоле, ки бояд қави бошад, чун адабиёт ва иҷтимоъро наметавон аз ҳам ҷудо кард.
Шоир бояд таҳти таъсири руйдодхои иҷтимоии ҷомеаи худ бошад ва сайъ намояд, ки дар он таъсиргузор бошад. Нисбат ба дарду ормонҳои мардумаш бетафовут набошад. Ба назари ман шоир ҳассостарин фарди ҷомеа аст. Ва ӯст, ки нисбат ба сарнавишти мардум ва хостаҳову ниёзҳои онҳо соҳиби нигоҳи мутафовит аст ва ӯст ки ҷахони атрофашро ба мухотаб ироа ва бозсозӣ мекунад.
-Медонем, ки дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук фаъолед. Ба фикри Шумо рушди техноложӣ ва вуруди бемайлони интернет ба зиндагӣ ба шеър ва шоир чӣ таъсир мегузорад?
-Аввалҳо вақте, ки дар фейсбук шеър мегузоштам, шоҳиди баҳ- баҳу чаҳ- чаҳи мухотабони гуногуне мешудам ва росташ аз ин таҳсину офаринҳо хушам меомад, пеши худам фикр мекардам шеърам “баланд” будааст. Аммо на, баъдан ба худ омадам ва дигар асири ин васвасахои маҷозӣ нашудам.
Ман фикр мекунам ин тайидхову таҳсинхову ташвиқҳо мунҷар ба уфту хезҳо ва осебҳои зиёде ба худи шоир мешавад. Интишори ашъор дар фазоҳои маҷозӣ ва аз сӯи мухотаб пазируфта шудани осорашон ҳаргиз маънои онро надорад, ки ба муваффакият расидаанд. Баръакс мӯъҷиби шикасташон мешавад, чун дар ин гуна фазохо касе чуз таҳсину офарин чизе намегӯяд ва интикод намекунад ва шоир фикр мекунад ба ҷое расида аст ва ин низ метавонад ба фазои адабиёти воқеӣ низ осеб бирасонад.
Дар баробари ин ҳастии шабакаҳои иҷтимоӣ ва маҳфилҳои маҷозӣ имкон медиҳад равобити шуарои манотиқи гуногуни кишварро бештар кунад ва пайванди ҳамзабонони мо Эрон ва Афғонистонро густариш диҳад. Ба нашр расидани «Як бағал ғазал» низ ҳосили ҳамин рушди равобити маҷозист.
Барои сӯҳбати самими ташаккур, мурғи илҳоматон ҳамеша дар парвоз бошад.
-Сипос, сарбаланд бошед.
Сухбати Гулчахон Махкамова
“Девон”-и Рӯдакӣ дар таҳия ва тавзеҳи донишманди тоҷик бо хатти форсӣ дар Эрон мунташир шуд
“Дево
н”-и Устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, нахустин гӯяндаи бономи шеъри форсӣ, ки тавассути Қодири Рустам,муҳаққиқи варзидаи тоҷик дар соли 2007 дар шаҳри Олмотии Қазоқистон мунташир шуда буд, дар Теҳрон бо хатти форсӣ ба нашр расид.Ин “Девон”,ки дар тоҷикӣ таҳти назари доктор Сафари Абдуллоҳ ба чоп расида буд,аз сӯи Шоҳмансури Шоҳмирзо,коршиноси фарҳангии умури Тоҷикистон дар Муассисаи фарҳангии ЭКО бо хатти форсӣ баргардон шуд, тавассути доктор Ҳасани Анўша ,пажуҳишгари саршиноси эронӣ вироиш шудааст.Ношири китоб Муассисаи фарҳангии ЭКО мебошад.
“Девон”-и Рӯдакӣ,ки бо тасҳеҳ, таҳия ва таълиқоту ҳавошии Қодири Рустам омода шудааст,дарвоқеъ барои хонандаи эронӣ ҷаззоб ва пураҳамият хоҳад буд,зеро ҳарчанд бузургтарин пажуҳиш дар бораи Устод Рӯдакӣ ва ашъори ӯ китоби Устоди зиндаёд Саиди Нафисӣ “Муҳити зиндагӣ ва аҳволу ашъори Рӯдакӣ” мебошад,аммо баъд аз нашри ин китоб тақрибан кори мондагор ва пурарзишу академӣ дар мавриди Устод Рӯдакӣ ва осори ӯ дар Эрон ва Тоҷикистон анҷом нашуд ва дар осори мунташиршуда низ иштибоҳ ва камбудҳои фаровон дида мешаванд.
Қодири Рустам дар сарсухани муфассали хеш,ки бар “Девон” нигошта, аз таърихи рӯдакипажуҳӣ дар Эрону Тоҷикистон,Русияву Покистон ва дигар кишварҳо дар 50 соли ахир ёдоварӣ намуда, дар бораи вуҷуд надоштани матни нисбатан саҳеҳ ва комили осори Устоди шоирон изҳори таассуф намудааст. Муаллиф сипас дар идома матни саҳеҳ ва дурусти ашъори Рӯдакиро,ки иборат аз қасида, ғазал,қитъа,пораҳои бозмонда ва рубоиёт мебошанд, меоварад ва ба шарҳу тафсири онҳо мепардозад,ки бидуни шак муҳимтарин қисмати “Девон”- и мазкур аст ва барои алоқамандону аҳолии фарҳанг арзиш ва аҳамияти фаровон дорад, чунки муҳаққиқ бо такя бар манобеъи мавҷуд ҳамаи костӣ ва норушаниҳоро дар ин замина рафъ намуда ва нусхаи саҳеҳ ва дур аз ғалати шеъри соҳибқирони шоириро дар ихтиёри хонанда қарор медиҳад.
Низ дар бораи абёти дигарон,ки ба номи Рӯдакӣ забт шудаанд ва ин иштибоҳро, ки дерест дар адабиётшиносӣ ба як муъзал табдил ёфтааст, мавриди баррасии амиқ қарор медиҳад,зеро таври маълум дар пажуҳишҳои анҷомшуда дар бораи падари шеъри форсӣ бисёре аз абёт ва ашъори ӯ ба шоирони дигар, аз ҷумла Шаҳиди Балхӣ, Абӯшакури Балхӣ, Абулмасал, Абулаббоси Бухорӣ, Шокири Бухороӣ, Кисоии Марвазӣ, Тайёни Марвазӣ, Оғоҷӣ, Фирдавсӣ, Фаррухӣ, Унсурӣ, Алии Қарти Андигонӣ… мансуб шудаанд ё баръакс ашъори шоирони дигарро ба Рӯдакӣ мансуб донистаанд,ки муҳаққиқи мудаққиқ парда аз рӯи ин сӯитафоҳумот бармедорад.
Дар бахши тавзеҳот Қодири Рустам бо такя бар манобеъ ва навиштаи луғатномаю фарҳангҳои муътабар ва овардани мисол ва намунаҳои зиёд сурати саҳеҳи вожагон ва мисраъ ва таркибҳои ашъори шоирро собит месозад,ки манобеъи мавриди назари ӯ 79 китоб ва 13 мақола аз аҳли таҳқиқи кишварҳои мухталиф мебошанд.
Ҳамчунонки Ҳасани Анўша дар номае ба Муассисаи фарҳангии ЭКО менависад: “Мусаҳҳеҳи муҳтарам якояки ашъори бозмондаи Рӯдакиро ковида, нуктаҳои дақиқ ва санҷидае аз онҳо берун кашида ва тавзеҳоти рӯшангаре дар бораи онҳо додааст.Эшон дар ин тавзеҳот бар бисёре аз гӯшаҳои торики ашъори Рӯдакӣ рӯшанӣ афканда ва аз ибҳомоти он парда бардоштааст.Афзун бар ин оқои Рустам абёти тозае аз сурудаҳои Рӯдакиро, ки аз баракати чопи порае аз мутуни куҳан пайдо шудаанд. аз онҳо берун кашида ва ба “Девон”-и Рӯдакӣ афзудаанд ва бар порае абёти мунтасаб ба Рӯдакӣ,ки дар дафтар ва девони шоирони дигар пайдо шудаанд,хати бутлон кашидаанд.Истиботҳо ва истидрокҳои эшон дар тавзеҳот,ки шумори онҳо ба понсаду шаст мерасад, дар бисёре маворид дуруст ва пазируфтанист….Кори эшон,ки бар пояи заҳмати дигарон, бавижа устод Саиди Нафисӣ ва Абдулғанӣ Мирзоев устувор аст, мунаққаҳтарин (поккардашуда, каломи ислоҳшуда) ва дақиқтарин пажуҳиш дар бораи Рӯдакӣ боқӣ хоҳад монд”.
Доктор Ҳуҷҷатуллоҳи Аюбӣ, раиси Муассисаи фарҳангии ЭКО дар пешгуфторе, ки бар “Девон” навишта, бар аҳамияти ҷойгоҳи Устоди шоирон дар адабиёти форсӣ ва ҷаҳон ва низ зарурати анҷоми пажуҳишҳои бештар ва амиқтар дар ин заминаро таъкид менамояд ва менависад:”Дар мавриди зиндагӣ ва осори қофиласолори шеъри форсӣ,ки ба қавли Абулфазли Балъамӣ – таърихнависи номдор “ӯро дар Араб ва Аҷам назир нест”,ҳазорон таҳқиқ ва пажуҳиш ва мақолаву рисола дар Шарқу Ғарб аз сӯи аҳли адаб чӣ дар гузашта ва чӣ имрӯз бо забонҳои мухталиф анҷом шуда,ки ҳамагӣ бар ин нукта таъкид доранд: Рӯдакӣ шеъри форсиро бунёд ниҳод ва ба масобаи хуршедест,ки анвори он бар ақсо нуқоти ҷаҳон метобад ва қалби олиму омиро мунаввар мекунад.
Шеъри Рӯдакӣ бо онки бархе онро як миллиону сесад ҳазор мисраъ гуфтаанд ва аз газанди рӯзгорон танҳо ҳазор мисраъ то ба рӯзгори мо расида, таровату тозагии худро аз даст надода,балки бо мурур шоху ҷавонаҳои нав аз ин дарахт бармерӯяд ва то гӯши суханшунав боқист,сарводаҳои ӯ боқӣ хоҳад монд. Далели ин шоистагӣ ҳамоно мавзўъи мондагори онҳо – некӣ ва накукорӣ, хирадварзӣ, дӯстӣ, гузашт, адолат ва муҳаббат будаааст.”
Фирдавси Аъзам,
PC:
“Девон”-и мазкур бо хатти Устод Муҳаммади Ҳайдарӣ, устоди хат ва хушнависии Эрон тазйин ёфта ва бо шуморагони 2000 мунташир шудааст.
“Девон”-и Рӯдакӣ дар ҳамоиши фарҳангӣ ҳунарии кишварҳои форсизабон, ки бо ҳиммати Муссисаи фарҳангии ЭКО дар ҳафтаи гузашта дар Теҳрон барпо шуд, бо ҳузури аҳолии фарҳанг ва ҳунар дар “Толори Шамс”-и ин Муассиса, рӯнамоӣ гардид.
НАМО ВА НУМӯИ САБКИ ЗУЛОЛ
Аз он рӯзе, ки шеъри Зулол ба олами адабиёти муосири форсӣ ворид шуд чанд мудат гузашт. Сабки шеъри Зулол дар арсаи адабиёт ҳаводорони худро пайдо кард ва пайравонашро низ. Имрӯз бармало аст, ки шоирони порсигӯ аз мамолики Эрону Афғонистон, Тоҷикистон, Озорбойҷон, Арабистон ва соири давлатҳо дар ин сабк эҷод мекунанд.
Ҳамчунин бояд ёдрас шуд, ки моҷарои Зулол ҳам дар ин фурсат ба пеш омад ва чунин даъво низ ба миён гузошта шуд, ки сабки шеъри Зулол дархури адабиёти муоиср шуда наметавонад ва агар қобили қабул ҳаст чизе беш аз қолаби тоза нест.
Воқеан, сабки зулол бо баробари дар ҷаҳони адабиёт зуҳур карданаш аз ҷониби бештари муҳаққиқони Эрон мавриди интиқоди шадид қарор гирифт. Ва яке аз мухолифон бар ин сабк шоир ва мунаққиди эронӣ Сайидсулаймонпури Урумӣ буд, ки зимни як нақди шадид сабки навзуҳуркардаи зулолро дар “Сомонаи шоирони порсизабон” қобили қабул надонист ва андешаҳо ва қавоиди бар ин сабк ихтисосёфтаро лағв кард. Ин шоири эронӣ иддао дорад, ки ҳудудан бисту чанд сол пеш ин ибтикор тавассути шоире ба номи Муҳаммади Фардин (1315–1389 ҳиҷрӣ) дар бархе анҷуманҳои адабӣ матраҳ шуда аст, ки гуё баъдан тавзеҳоти фаннияшро дар китобе бо номи “Оҳанги ишқи пуё” мунташир сохтааст. Муҳаққиқ Урумӣ ин қолабро як сабки ҷадид нахонда иддао дорад, ки қолаберо, ки Абулфазли Додо “Зулол” номидааст, аз тарафи Муҳаммади Фардин бо номи “Оҳанг” қаблан суруда шуда буд.
Саидсулаймонпур таъкид бар он дорад, ки «ҳар қоалби қадимӣ ё ҷадид, ки мӯҳтавои заиф ва такрориро дар забони заиф ироа диҳад роҳ ба ҷое намебарад». Комилан дурст аст. Новобастa аз он ки дар кадом қолаб шеър эҷод мешавад, ғазал, қасида, рубоӣ, шеъри сапед ва нимоӣ, ҳамзамон зулол агар мӯҳтавои ғанӣ ва забони нобу олӣ надошта бошад, ҳеҷ гоҳ раҳ ба дили хонанда намеёбад ва дархури ниёзҳояш низ наметавонад бошад. Он баҳсе, ки дар ибтидо перомуни ҳамчун сабки тозаи адабиёт пазируфта шудан ва ё нашудани шеъри зулол ба миён омад муҳаққиқинро ба ду гурӯҳ мушаххас кард, ин ҳам мувофиқон ва мухолифони сабки ҷадид буданд. Мухолифони чун сабки тозаи адабиёти пазируфта шудани шеъри Зулол баронанд, ки Зулол дар хушбинонатарин ҳолат идао як қолб аст на эҷоди як сабк.
Ва аммо мувофиқон умеду бовар бар ояндаи неки Зулол доранд дар пазиро ва омӯзиши ин сабки тозаанд. Минҷумла бунёдгузори сабки ҷаҳонии “Зулол” Абулфазли Додо бар ин нақди усулии ҷаноби Сасидсулаймонпур посух навишта ва дурустию саҳеҳии ин сабкро бо истидлолҳои илмӣ ба исбот расонд Додо мӯътақид аст, ки “Агар дар ҷаҳон сабки адабие ироа шавад, ки бештар аз се нафар (донишмандон) амалан аз он сабк ҳимоят кунанд, пас он сабки муваффақ аст”
Додо қайд мекунад, ки аз таваллуди чунин як сабки ҷадид ифтихор бояд кард ва набояд ба он мухолифат кард.
Имрӯз теъдоди зулолсароён ва шумори он шоироне, ки бар ин сабк шеьр менависанд ҳар лаҳза дар ҳоли афзоиш аст ва ба тадриҷ зулолсароёни афғонию эронию тоҷик дар ҳоли зуҳур карданаст. Имрӯз дар ҷаҳон беш аз 200 нафар бо ин сабк шеър месароянд. Абулфазли Додо Билвердӣ, Марзия Хадир, Яздон Салоҳӣ, Маҳди Гурони Уримӣ, Тоҳира (Митро) Араб, Мухаммадрасули Бовандпур, Алиризо Азимӣ, Масъуди Ҷаъфарзода, Гита Тоҷпахш, Муҳаммади Ҷаҳонгирӣ, Сайид Сайиди Миртолибӣ, Беҳзоди Чаҳортангӣ, Марзия Авҷӣ, Маҳди Юсуфинажод (Луливаш), Ҳамид Ҳамидзода (Эрон), Сайид Мустафои Сойис , Фахими Орин, Карим Ҳайдарзода (Солик ), Сайидзоҳири Муссавӣ (Афғонистон), Аъзами Хуҷаста, Забеуллоҳи Сафо, Зафар Суфии Фарғонӣ, Абдулвоҳиди Зевар, Фирдавси Аъзам, Андар Хуросонӣ, Икроми Пулодӣ Фарзонаи Зарафшони шоироне ҳастанд, ки сабки ҷадидро хуш пазируфтанд ва бо камоли ҳунарварӣ зулолҳои ноб эҷод мекунанд.
Пас, ин ду сол ба Зулол чӣ дод ва ба мувофиқону муқобилонаш барои будан ва ё набуданаш чун сабки шеърӣ чӣ далоиле ба бор овард?
Мехоҳем инҷо танҳо ба як иддао такя бикунем ва ба ин пурсиш посух биҷӯем, ки оё сабки Зулол метавонад мӯҳтаво ва забони ноб дошта бошад, яъне хешро аз чунин хулосаҳо, ки «ҳар қоалби қадимӣ ё ҷадид, ки мӯҳтавои заиф ва такрориро дар забони заиф ироа диҳад роҳ ба ҷои намебарад»-дифоъ кунад.
Бо ҷустуҷӯ дар ин маврид таваҷҷӯҳ намудем ба ашъори чанд зулолгуёни Эрону Афғонистон ва Тоҷикистон.
Аксари аҳли таҳқиқ бар ин назаранд, ки шеъри нав аз шеъри суннатӣ, ки имрӯз дар адабиёти муосир чун сабкҳои маъмулии шеърӣ шинохта шудааст бо мухтассоти забонӣ, фикрӣ ва адабии хеш тафовут дорад. Сабки зулол чӣ?
Мувофиқон ва зулолсароён хасоиси куллии сабки ҷадид «Зулол»-ро бад-ин гуна мешиносанд ва чунин таъриф кардаанд: «Шеърест, бо тӯли вазни зина ба зина, ки ба таври мусовӣ аз кам шурӯъ шуда ва дар кам низ ба итмом мерасад. Ин навъи шеър дорои 5 ило 11 сатр мебошад. Аз лиҳози вазн ба тӯлонитарин сатр, ки сатри миёна ё қалби шеър мебошад, «сатри модар» ва сатрҳои атрофи онро «сатрҳои қарина» мегӯянд. Зулол дорои ду навъ (арӯз ва озод) аст, ки ҳар кадом барои худ усул ва таърифҳои хоса доранд. Ба таври кулли «Зулол»-ро ба чаҳор навъ тақсим кардаанд, ки а) Зулоли арӯзи қофиядор, б) Зулоли арӯзи бидуни қофия, в) Зулоли озод, г) Зулоли пайваста аз шумори онҳост.
Зулолшиносон таъкид бар он доранд, ки дар ҳар чаҳор навъи фавқ қонуни куллии Зулол муроот мешавад, лекин байни ҳам тафовут доранд ва ин фарқиятҳоро бадин гуна шарҳ додаанд.
-дар зулоли арӯзи қофиядор вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арузӣ пеш меравад ва аз қофия ба тавре ҳисоб шуда истифода мешавад. Бадин тартиб, ки ду сатри аввал ва ду сатри охир дорои қофия ва бақияи сатрҳо як дар миён дорои қофия мебошанд.
-дар зулоли арӯзи бидуни қофия вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арӯзи пеш меравад, аммо шоир муқайад ба қофия нест, метавонад аслан истифода накунад ва ё дар ду се сатр ба унвони орояи адабӣ ҷиҳати зебоӣ ба кор бубарад.
-дар зулоли озод аз оҳанги равони арӯзи барои сатрҳо истифода намешавад ва мусалламан радиф ва қофияе ҳам даркор нест.
-дар зулоли пайваста ду ё чанд зулол пушти сари ҳам дар як мазмун навишта мешаванд. Ба иборате, агар дар як мавзуе ду ё чанд зулол дар як навъ таърифшударо зери ҳам карор диҳем, ба он зулоли пайваста мегуянд. Дар ин ҳам тамоми сатрҳои қарина ва сатрҳои модар бо ҷуфтҳои ҳамтирозашон дар як вазн ва оҳанг ва ё дар як андозаи ҳиҷоӣ буда, ин худ се навъ мебошад:
а) зулоли пайвастаи арӯзи қофиядор
б) зулоли пайвастаи арузи бидуни қофия
в) зулоли пайвастаи озод
Ин муҳимтарин вижагиҳоест, ки бояд шоири зулолгӯ дар эҷоди Зулол риоя бикунад.
Шоирони зулолгӯ талош доранд, ки ин сабки тоза дар адабиёти муосир асолати воқеии шеърро ба ҷо оварда тавонад. Ва пайравони ин сабки шеърӣ новобаста аз баҳсҳои аҳли назар дар ин сабки нав эҷод мекунанд ва аксаран зебо ҳам эҷод кардаанд. Чунончи шоири тоҷик Беҳрӯзи Забеуллоҳ мегӯяд:
Зулолро дуруд
Хурӯши чашмаи гулобро дуруд
Фурӯғи шеьри ошиқони офтобро дуруд
Камоли маьниву фасоҳату балоғати сухан турост
Ба шеьри шоири замона-инқилобро дуруд
Зулоли сода, бениқобро дуруд
Зулоли нобро дуруд
Ҷанбаҳои ҳунариву вижагиҳои сабкии шеъри Зулол ва бурду бохтҳояш дар давоми ду соли ҳастӣ дар арсаи адбиёти порсӣ таваҷҷӯҳи моро бештар ба худ кашид.
Омӯзиши мо низ дар қадами муқаддамотӣ буд барои шинохти воқеии ин сабк ва ҷустуҷӯи зебоиҳову маҳорати ҳунарии шоирон.
Додо Белевердӣ қайд мекунад, ки шеъре, ки Зулол бошад, аз дур мушаххас аст ва маълум мешавад, ки на аз сабкҳои клоссик аст ва на нав. Ин аз он аст, ки шеьри Зулол дорои навиштори хос, баёну забони хос ва дорои ритми мусиқиёии хос ва мунҳасир ба фард мебошад. Ба иддаои ин шоири эронӣ «он чӣ зулолро аз дигар шеърҳои муосир ҷудо мекунад доштани қолаби беназир ва қонунманд будани он аст ва ҳатто баррасии қолабаш аз сохтори берунӣ ва назм низ аз дигар шеърҳо фарқ мекунад. Бинобар ин шеъри Зулол наметавонад зермаҷмӯъаи сабкҳои дигар қарор гирад. Ва сабке ҳаст комил ва таърифшуда» (чашмаи зулол)
Пас шоирони зулолнавис аз ин сабке, ки забони хос ва навиштори вижаро тақозо дорад чигуна ҳунарварӣ намудаанд. Дар ин пажӯҳиши шогирдонаи хеш бештар дунболи ҳамин пурсиш будем, ки « Зулол дар арсаи адабиёти имрӯз чӣ дастовардеро ба пай овард ва чӣ кам дошт? »
Имрӯзҳо зулолҳои Абулфазли Додо Билвердӣ аз намунаи беҳтарин ин сабки тоза шинохта шудааст. Шоири тозагӯ дар зулоли «Fарибтар биҷӯш» чунин таасовири маъниро бо андешаҳои шоирона ба қалам мекашад ва мегӯяд:
Ситора шав
Ба шеърам истиора шав
Каме зи пардаи киноя дур бош
Ба ёдам, эй дили шикаста чун ҳазорпора шав
Гузори губтаҳои хурд ба зери абрувонат обшорҳо
Лаболаб ошиқона бош, аз ин хаёли вожгун ба авҷҳо савора шав
Fарибтар биҷӯш, то музоб санги ҷӯшро равона кун
Fарибтар бисӯз, то шаби башар шарора шав
Ва боз кун даҳони сарди боғро
Барои лола чора шав
Баҳора шав
Дар ин зулол нахустин падидае, ки хонандаро мутаваҷҷеҳ мекунад мусиқияти калом аст, ки дар натиҷаи риояти қавонини сабкӣ ироа шудааст. Ҳамин мусиқият хонандаро ба сӯи маънии шеър мекашад ва ба василаи шакли зоҳирӣ хонанда ба шакли зеҳнии навиштор таваҷҷӯҳ мекунад. Ошноии хуб бо қавонини сабкӣ ва мусиқияти калом, ки шоир бо он хуб мусаллаҳ аст, аз интихоби вожаҳо дар зулоли фавқ бармалоъ аст. Метавон гуфт, ҳуруфи «Ш» занҷираи пайвасткунандаи савтияти ин Зулол аст.
Мусаллам аст, ки бадеияти шеър, ҷанбаъҳои ҳунарии он – сабки бадеӣ, қонуниятҳои жанрӣ, ритму оҳанг, образнокии сухани бадеӣ аст. Таҳқиқу баррасии ҷанбаъҳои ҳунарии шеъри Зулол ковишҳои амиқу дақиқро тақозо дорад, зеро он ба асоси рушду такомули Зулол ба нерӯманд шудани ҷанбаъҳои ҳунарии шеър тавъам мебошанд. Зимнан бояд гуфт, ки офариниши шеър танҳо мазмуни олӣ кифоят намекунад ва гарчанде асоси шеър маънӣ аст, баёни зебову муассири мӯҳтаво зарурати шеърист. Ин зарурати шеърӣ пеш аз ҳама тасвири хаёл ва забони шеър аст. Албатта, таваҷҷӯҳ ба бадеияти шеър дар адабиётшиносии муосир бесобиқа набуд ва ин ҳунар аз адабиёти чандҳазорсолаи мо об мехӯрад.
Ва сабки тозаэҷоди зулол низ аз ин ҷанбаъ шодоб аст, дар ин зулол Дода Белевердӣ, ин корбурди ҳунариро густариш дода, маънии бикрро дар тасвири ноб ғуҷоиш медиҳад ва мегӯяд: «Гузори губтаҳои хурд ба зери абрувонат обшорҳо; Лаболаб ошиқона бош, аз ин хаёли вожгун ба авҷҳо савора шав». Ба ин василаи тасвир хонанда аз гузори губтаҳо и тасвири шоир лаболаб ошиқона мешавад, ки ҳадафои воқеии шоирам аз тараннуми ин зулол дар баҳорона намудани аторофиён аст. Таркибҳои воқеан шоиронаи «Гузори губтаҳои хурд», «ба зери абрувонат обшорҳо», «даҳони сарди боғ», «Барои лола чора шав» дар таъмини бадеияти суруда саҳми бориз доранд.
Риояти мушаххасоти сабкӣ барои баёни мӯҳтаво ва ба корбурди ҳунармандона аз васоили тасвирсоз- санъантҳои бадеӣ халале эҷод накарсдааст. Яъне, мӯҳтаво дар қафаси қолаб зиндонӣ нест, бал созиши зебои шакли зеҳнӣ ва зоҳирии суруда эҳсос мешавад.
Дар зулолие дигаре, ба унвони «Хакро бичин» (зулоли арузи пайвастаи қофиядор) Додо хеле шоирона мегӯяд:
Эй боғбон
Бархез аз хоби гарон
Об аз гулуи наҳр мерезад ба чоҳ
Раҳме барои ғунчаҳои ошиқи ширинзабон
Инак ту бели ишкро бар даст гир
Бозуи дил кун имтиҳон
Бархез, хон!
Дар ин зулол бар иловаи он ки шоир мушахассоти сабкиву адабиро риоят намудааст ба баррасии мавзуи иҷтимоъ мепардозад ва хулосаҳои хешро шоирона бозгӯ мешавад. «Бозуи дил кун имтиҳон; Бархез, хон!» «бели ишқ», «бозуи дил» тасвриҳои тозаву нобанд ва таъмингари поэтикаи мудерн.
Зимнан нақди зулолои зулолсароёни се кишвари ҳамзабон моро барон андеша наздик бурд, ки иддаои баъзе аз мунаққидон «ки дар чунин нигоштаҳо умумигӯӣ, сухани содда зиёд буда, онҳо замони муайян надоранд ва шоироне, ки дар ин қолаб эҷод мекунанд, суханваранд то ҷое, ки шоир» чандон ба ҳақиқат рост намеояд. Албатта, ҳастанд зулолҳое, ки чандон дархури ниёзҳои хонанда ва адабиёт шуда наметавонад ва шоир дар эҷоди зулол побанди қафаси қавонини сабкӣ мегардад, аммо ин далел наметавонад бар ҳузури сабки зулол хати батлон кашад, зеро чигунагии офариниш дар сабкҳои гуногуни шеърӣ ба маҳорати ҳунарии шоирон алоқаманд аст, на ба риояти қонуни матраҳшуда. Ва ҳамчунон мо наметавонем ба иллати хуб суруданашудани чанд зулолои омӯзишӣ зулолҳои воқеан шоирона ва дархури адабиётро аз маъди назар дур созем.
Шоири тоҷик Аъзами Хуҷаста аз аввалин нафароне аст, пас аз Додо Белевердӣ ба истиқбои сабки Зулол оғӯш боз кард. Ин шоири тоҷик зиёд талош дорад, ки дар қолби Зулол андешаҳояшро ба тасвир ҳамонгуна ҳунармандона ва шоирона ба қалам диҳад, то Зулол низ рисолати шеърро ба ҷо оварда тавонад. ӯ мегӯяд:
Шоири шеъри зулолам
Ҳарфҳою вожаҳоям шарҳи ҳолам
Мисраҳоям обшорон, ҳар ҳичо чун мавҷи об
Байтҳои зина -зина ҳам вучудам ҳам заволу ҳам камолам
Нек бингар, шеъри ман чун акси дил ё қатра аст
Яъне ман дур аз фазои қилу қолам
Посухи садҳо саволам
Аъзами Хуҷаста, кӯшиш дорад паи иҷрои рисолати воқеии сабки ҷадид бошад. ӯ дар шумори шоироне аст, ки тавониста дар шеъри Зулолаш ҳис ва андешаи шоиронаро созиши зебову хуб диҳад.
Воқеан, агар мутаваҷҷеҳ шавем шеъре навиштан дар қолаби зулол ва ба хусус навъи арӯзӣ кори чандон осон нест ва диду назар ва истеъдоди ҷудогонаро тақозо мекунад, ки
Гиряҳо ханда шуданд
Ашкҳо ахтари рахшанда шуданд
Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат
Ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд
Оре, оре, зи қадамҳои Ту дар олами ишқ
Орзуҳои дилам зинда шуданд
Маҳи тобанда шуданд
Дар зулоли мазкур андешаи маъмул бо диди мудернӣ омезиш ёфта, шоир тасвирҳои нобро эҷод мекунад. Воқеан, дар адабиёти классикиву муосир тасвири «гиряҳо ханда шуданд» зиёд ба чашм мехӯрад, аммо Аъзами Хуҷаста дар коргоҳи хаёли хеш ин тасвирро ҷилои мудернӣ бахшида, идоматан мегӯяд: «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» ва ингуна тахайюл ва офариниши тасвир башорат аз диди нави шоир аст. Ду мисраи мазкурро мисраи калидии тасвир дар зулоли мазкур шинохтан лозим аст. Меҳвари тасвири зулол -андешаи тоза дар мисраъҳои «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» гунҷоиш ёфтааст.
Шеърияти шеър яъне, созиши ҳис ва андеша пеш аз ҳама бурди ин Зулол аст. Қайд гардид, ки чигунагии ҷанбаъҳои ҳунарии шеър пеш аз ҳама ба иқтидори ҳунарии ҳар шоир сахт марбут аст. Ва зулоли зер бо номи «Қанд мехоҳам» аз ҳамин дид ва ҷаҳони ҳунарии шоир бозгӯ аст.
Лабат ку? Қанд мехоҳам
Гаминам, нозанин, лабханд мехоҳам
Забонатро макун чун барги истеҳзо арусаквор
Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам
Мазан қайчӣ ба гесӯят, ки гар ҷабри ту боло шуд
Барои куштани худ банд мехоҳам
Ва бо пайванд мехоҳам
Ин Зулол бо он ки ҳамаи хасисаҳои сабкиро риоят мекунад бархурди вижае аз ҳунари нигорандагии шоир ва диди мудерни ӯ гирифтааст. Савтият ва поэтикаи сурудаи мазкур низ зеҳни хонандаро навозиш мекунад. Шакли зоҳирӣ ва зеҳнии мӯҳаво ба ҳам павасти зебо ёфтааст. Сатри модар низ аз тасвири модерн сероб аст. «Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам». «Симкарти хушманд» маъмултатарин симкорте аст, ки дар Эрон мавриди истифода қарор дорад. Ва пайдост, ки симкортро ҷомеа барои тамос истифода мекунад ва ҳамин фановарии замонро шоири муосир ба тасвири Зулоли хеш мекашад ва мегӯяд «баҳри тамос бо қалби ту» «симкартаи ҳушманд мехоҳам». Ин тасвир мӯҳтаворо муассир ба ҷилва додаст.
Ҳамнгуна тасвири ҷолибу дар зеҳн монданӣ дар зулоли «Артиши қалб»-и шоири иронӣ Муҳаммадрасули Бовандпур хонандаро бо ҷозибаҳии тасвириаш мафтун мекунад:
То ки шудам масти ту
Ҷоми муҳаббат задам аз дасти ту
Шамс хиҷил гашти парешон ва нигоҳат намуд
Моҳиву бас муфтахирам гар бишавам чокари дарбасти ту
Дидамату артиши қалбам аҷабо гашта ба тасхири ду пилки кабуд
Чабҳаи ишқ омадаам то ки кунам буду набудам ба фадои ҳамаи хасти ту
Дилкашиву маҳвашиву боғчаи найшакар андар даҳанат бар суҷуд
Кушта шудам бо хами абрӯи гаҳе фавқу гаҳе пушти ту
Лаъли яман талъаташ аз гавҳари рӯят рабуд
Таркиши ҷоду равад аз шасти ту
Боиси пайвасти ту
Тасовири дилпазири мисраъҳои ин Зулол бемуҳобот метавонанд аз тавонмандии сабки ҷадид дифоъ кунанд. Агар ба ин Зулол мутаваҷҷеҳ шавем ба бовар метавонем, ки ба ояндаи неки ин сабк ҳадс занем. Фақат ҳамин мисраъ «Дилкашиву маҳвашиву боғчаи найшакар андар даҳанат бар суҷуд» метавонад бозгӯи паҳно ва имконоти ҳунарварӣ дар ин қавонини тозаи шеърӣ бошад.
Яке аз зулолҳои ҷаноби Маҳдии Юсуфинажод (Луливаш) ба номи “Шоирам кардӣ” низ намунаи широнатарин зулол аст:
Фазойи зеҳн ,ошӯб аст
Нигоҳи мунтазир ба ҷода маслуб аст
Тарак нишастааст бар сутуни сабри ман бону
Чи фикр кардаӣ, ки сабри аюб аст?
Бирас, ки буданат хуб аст
Fазал ғазал дуо кардам
Зулоли шеьр назри лаҳзаҳо кардам
Сапед то сапеда рух ба рух дахил шуд бар моҳ
Бубин кабӯтаронаваш чихо кардам
Ба шеьр иктидо кардам
Ин зулол дар сохтор ҳеҷгуна мушкиле надорад, дар ритми якнавохт ва дилнишин эҷод шуда, мӯҳтавояш низ шоистаи тақдир аст. Агар танҳо бар сутури модар назар дӯзем аз дид ва ҳунару истеъдоди шоир огоҳ хоҳем шуд: «Тарак нишастааст бар сутуни сабри ман бону», «Сапид то сапеда рух ба рух даҳил шуд бар мо». Гуфта мешавад, ки мафҳум дар сутури модарии зулол бар авҷи худ мерасад. Сутури модарии зулоли мазкур бо тасовири адабӣ тасвиркории зебо ёфтааст . Таркиби “гоми чашм” як истиораи зулол аст, ки ва мудерну шоирона аст, «нигоҳи мунтазир», «ғазал-ғазал дуо кардам», «кабутаронаваш», «иктидо бар шеър», «ба қафас нишастани ҳавас», «даруни осмони шеър» аз тарокибе ҳастанд,к и зулоли шоиро ба аслати шеъри паванд мезанад.
Ҳамнгуна тасвори олиро, ки дар рушди шеъри муосири адабиёти форсӣ таъсиргузор буда метавонад, ба нишони далел, зиёд пушти ҳам чид, аммо бо овардани чанд мисраъҳо иктифо мекунем:«Ало деҳқон биё бар дашту саҳро то зи дасти хок зар гирем; Зимисотон рафту гармо чашми сармасти дарахтонро дубора мекушояд, оҳ» (Фаҳими Орин, шоири афғон), «Фурсате деҳ то ки бо як бӯса аз нав, нав шавам», «Бо шукӯҳи як ҳамоғӯши сазоворам намо» (Яздон Солеҳӣ, шоири эронӣ), «Амон аз ин дили сангат, ки бемеҳр асту беоташ», «Чу испандам, ки дар оташ фитодастам» (Беҳзоди Чаҳортангӣ), «Рухро аён кай мекунӣ, бепарда гӯ пусида ҷон; Кай? Юсуфо гаште зани дар мисри ҷон» (Муҳаммади Ҷаҳонгирӣ, шоири эронӣ), «Манам то шаб ба ҷашне дар рухат мастона хуш будам ва гирён дида хандидам»(Муҳаммадрасули Бовандпур, шоири эронӣ), «Ту мечархию танҳойӣ зи боғи доманат гулҳо ба фарши хона мепошад», «Каломи ошиқонаро, нигоҳи шоиронаро, садои чун таронаро; Таҷассуму таровате зи боғи истихора омадӣ, салом», «Ва аз танини ӯ пиёлаи вуҷуди ман пур аз шароб», «Солуни ёҳдои ман; Аз коби акси ишқи сабзи ту пур аст» (Аъзами Хуҷаста, шоири тоҷик). Ин силсила мисраъҳои ноб бо касрати ҳузурашон сабки Зулолро ҷону равон бахшидаанд.
Воқеан, истиораву тасвири бикрро ба осонӣ ва бо камоли ҳунарварӣ метавон дар сабки Зулол ғунҷонид, аллакай ҳамин далоили Зулол аз ояндаи ин сабки ҷадид башорат медиҳад.
Омӯзиши ин сабк моро ба натоиҷе наздик бурд, ки дарунмояи Зулол аз мазомини зерин шакл додааст:
а) Ирфон ва ишқи Худо
б) ишқ, муҳаббат ва сарчашмаи зебоиҳо
в) иҷтимоъ ва ҳаводиси рӯзгор
г) тасовири зебоиҳои табиат
д) бархурди инсон бо ҷаҳон
Нуктаи муҳиме, ки ҳангоми таҳқиқи чунин ашъор равшан гашт, он аст, ки шуаро дар баёни мазмуну мӯҳтавои асосан ба ду тарзи баён такя намудаанд.
Аввалан, барои инъикоси мавзӯъ аз баёни ошкоро ва урёни андеша истифода мешавад.
Дувум, мавридҳое низ зиёданд, ки шуаро барои инъикоси мавзӯъ аз баёни самбулӣ мадад ҷустаанд. Ҳар ду тарзи баёни мавзӯъ ва мӯҳтаво дорои хасоиси хеш мебошанд.
Зулол дар бозтоби ҳаводис ва барои ифодаи мушаххаси дардҳои ҷомеа, бештар аз баёни самбулӣ суд ҷустааст ва мӯҳтаво бо диди шоиронаи ҷадид ва бадеияти олӣ пешкаши хонанда гаштааст.
Аммо зимнан бояд гуфт, ки ҳимояткунандагони пойдории зулолро зарур аст дар чунин мавқеият ба унвони таъсиргузорон ва бунёдгузорони сабки Зулол талоше бештаре дошта бошанд бо эҷоди ҳунармандонаи чунин ашъор арсаи адбиёти имрӯзи моро бо зулолҳои пурмаъно, ки сохторашон аз тасовири нобу дилнишин шодоб аст гуҳарбор кунанд. Яъне, метавон натиҷагирӣ кард бовуҷуди он ки сабки тозаэҷод дар ин ду соли ҳастӣ бо мухолифатҳои зиёд рӯ ба рӯ шуд, имрӯз аз тарафи хонандагон чун як падидаи тозаи адабӣ пазируфта шудааст.
Дар назарсанҷие, ки ахиран дар яке аз шабакаҳои интернетӣ сурат гирифт бо ин суол, ки “Оё Шумо аз сабки ҷадиди “Зулол” истиқбол мекунед?” теьдоди аьзаме аз хонандагон ва ҳаводорони адабу фарҳанг аз ин сабк ба унвони қолабе зинда ва ҷадид ёд карда ва онро эътироф кардаанд.
Дар ин назарсанҷӣ анқариб 100 нафар ширкат намуд.
Қисме аз ин назардиҳандагон ошноӣ ва шинохташон аз зулолро тавассути хондани зулолҳои равони шоири тоҷик Аъзам Хуҷаста медонанд.
Ҳамчунин лозим ба зикр аст, ки имрӯз дар шабакаҳои мухталифи интернетӣ саҳфаҳои вижаи Зулол амал мекунанд, ки дар он перомуни ин сабк, қавоиду қонуни он ҳарф мезананд. Саҳфаи “Шеьри зулол”, ки дар саҳфаи Facӯӣook мавҷуд аст, теьдоди зиёде аз зулолсароён ва ҳаводоронашро гирди ҳам оварда ва зулолҳо ва дидгоҳҳои эшонро дарҷ мекунад.
Ин ҳама маҳбубият далел бар ривоҷу равнақ ва густариш ёбии ҷуғрофиёи ин сабки ҷадид аст.
Пас дар ҳоли ҳозир сабку зулол бо гомҳои устувор дар арсаи адабиёт барои фардои хеш пайроҳа боз мекунад ва роҳаш сапед бод.
Пайнавишт:
1 Аъзами Хуҷаста. «Чашмаи Зулол», Теҳрон: «».-111 саҳ.
2 Акбарзод Юсуф. Таҳқиқи шеър аз дидгоҳи нав. Мақолаҳо.-Душанбе:Адиб, 2004.-198 с.
3 Муваҳҳид З. Шеър ва шинохт.-Теҳрон: Марворид, 1377.-292 с.
4 Шамисо С. Сабкшиносии шеър.- Теҳрон, 1380.
8 http://www.facebook.com/groups/187125334668437/#!/groups/zolal/
9 http://my.mail.ru/community/zolal/
Сурайё ҲАКИМОВА,
Фирдавси АЪЗАМ.
Эътои нишони Фирдавсӣ ба шоири тоҷик барои пешгомӣ дар шеъри зулол
Муассисаи фарҳангии ЭКО нишони тиллоии Фирдавсиро ба Аъзам Хуҷаста,шоир ва таҳлилгари масоили сиёсӣ тақдим намуд.Ин нишон ҳамроҳ бо акси Ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ барои шахсиятҳо ва чеҳраҳои фарҳангии минтақа,ки дар тарвиҷи фарҳангу адаб ва халлоқиятҳои тоза саҳме доштаанд,эҳдо мешавад.
Гуфтанист Аъзам Хуҷаста,то кунун 3 маҷмуаи шеърӣ бо номҳои “Чашмаи шоир”,”Соярӯшан” ва “Чашмаи зулол”-ро дар Тоҷикистон ва Эрон мунташир намуда имрӯз яке аз шоирони матраҳ дар ҳалқаҳои форсигӯи минтақа маҳсуб мешавад.
Қарор аст Муассисаи фарҳангии ЭКО маҷмуаи баъдии ин шоири навоварро ҳимояти молӣ намояд.
Доктор Аюбӣ чеҳраи фарҳангии як торнамои тоҷикӣ шуд
Торнамои“Ахтари зулматсӯз” бо нишонии (https://khfirdavs.wordpress.com/2011/10/28/poll/)дарназарсанҷие , ки ахиран эълом намуда бо суоли “Хадамоти кадоме аз ин чеҳраҳои фарҳангиро тақдир мекунед?», аз хонандагонаш дар мавриди шахсиятҳои фарҳангии 3 кишвари форсизабон -устод Муъмин Қаноат,хонум Гулрухсор,Аскар Ҳаким,шоирони мардумии Тоҷикистон, Меҳмон Бахтӣ,раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Алиасғари Шеърдӯст,сафири Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Тоҷикистон,доктор Ҳуҷҷатуллоҳи Аюбӣ,раиси Муассисаи фарҳангии ЭКО ва Шамсулҳақи Ориёнфар, намояндаи фарҳангии сафорати Афғонистон дар Тоҷикистон ширкат доштанд.Бар асоси натоиҷи як ҳафтаи назарсанҷӣ доктор Ҳуҷҷатуллоҳи Аюбӣ,Раиси Муассисаи фарҳангии ЭКО бо касби 54/05 дарсади оро мақоми аввалро касб намуд.Дар ин назарсанҷӣ наздики 3 ҳазор нафар боздидкунанда аз Тоҷикистон,Эрон,Афғонистон ва Русия ширкат намуданд.
Торнамои ”Ахтари зулматсӯз» як торнамои хабарӣ ва таҳлилии адабӣ буда, бо забонҳои асосан тоҷикӣ ва як сахфаи англисӣ мебошад, ки рӯзона 29-то 31 ҳазор боздидкунанда дорад,ки бештари мухотабони он аз Тоҷикистон,Афғонистон ва Русияву Эрон будаанд.Ин торнамо дар соли 2007 тавассути Фирдавси Аъзам,шоир ва веблогнависи саршиноси Тоҷикистон ва яке аз бунёдгузорони веблогнависӣ дар Тоҷикистон таъсис шуда аз пурбинандатарин торнамоҳои ин кишвар маҳсуб мешавад.Ба гуфтаи Фирдавси Аьзам,бунёдгузор ва гардонандаи ин торнамо назарсанҷӣ ба сурати онлайн аст ва ҳамчунон идома дорад.
Шохмансури Шохмирзо
АХТАРИ ЗУЛМАТСӮЗ 