Ҳафт Хони Исфандиёр

#ҲАФТ_ХОНИ_ИСФАНДИЁР

Ҳафт Хони Исфандиёр

Дар ин навиштори шогирдона ба ихтисор дар бораи осор ва аҳволи Исфандиёр-ин шоири ринду огоҳ, исёнгар, ватандӯст ва мунтақиди иҷтимоӣ ба сурати гузаро ишора хоҳад шуд ва умедворем дар оянда аз сӯи аҳли адаб таҳқиқу пажӯҳишҳои густардатару амиқе роҷеъ ба шинохти осор, андеша ва ҳунари ӯ сурат бигирад. Шоире ҷӯё ва пӯё ки бунмояи осораш чизе ҷуз дарду ранҷу ормони миллат ва ишқ ба Ватан нест.  Ривоятгари андӯҳи талхи торихие, ки мунҳасир ба худаш нест. Исфандиёр, ба пиндори мани хонанда, як шоири ҷомеашинос низ ҳаст. Ҷомеаи дирӯзу имрӯзашро бо вожаҳои оташинаш воковӣ мекунад. Аксари корҳои иҷтимоии ӯ бозтоби ҳунармандонаи ҳақоиқест, ки ё дар атрофу муҳити ӯ иттифоқ уфтода ва ё дар тӯли торих рух додаву онҳоро бо тамоми вуҷудаш ҳиссу ламс карда. Нигоҳи ӯ ба иттифоқот нигоҳи равонковона аст.

Хоҷа Насриддин ба Эрон бозгашт

Китоби “Бозгашти Хоҷа Насриддин” – асари Темур Зулфиқоров – нависандаи соҳибсабки тоҷик дар интишороти “Фарҳанг ва тамаддун” – и Эрон бо забони форсӣ ва шуморагони 500 нусха чоп шуд. Китоби мазкур тавассути Шоҳмансури Шоҳмирзо – адиб ва коршиноси мизи Тоҷикистон дар Муассисаи фарҳангии Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) аз забони русӣ ба форсӣ тарҷума шудааст ва нахустин бор аст, ки Зулфиқоров ба муҳити форсизабонони Эрон, Афғонистон ва дигар минтақаҳои форсизабон ворид мешавад. То кунун ҳеҷ асари Зулфиқоров ба забону хати форсӣ тарҷума нашудааст.

“Боғи сабз” -и нависанда ба бар нишаст

Чанде қабл  нашриёти “Андеша” дар шаҳри Хуҷанд асари тозаи нависанда ва адиби хушсалиқаи тоҷик устод Шоҳмирзо Хоҷамуҳаммадро бо теъдоди 235 саҳфа таҳти унвони “Боғи сабзи падар”  ба чоп расонд. Асари мазкур дар бораи зиндагӣ ва фаъолиятҳои сутудаи Муҳаммадамин Шарифов – яке аз симоҳои матраҳи соҳаи маориф ва фаъоли ҷамъиятӣ ҳикоят мекунад. Қаҳрамони ин китоб дар ҳарду Масчоҳ – ҳам кўҳна ва ҳам нав солҳои сол дар хизмати мардум буд ва нависанда кӯшидааст дар пешорӯи хонанда симои ин зиёии пешқадам, хайрхоҳ, ботадбир, саховатманд, аҳли салоҳ ва дар маҷмўъ инсони намунаро муҷассам созад.

Ғарб бо Мавлоно

Фирдавси АЪЗАМ (Хуҷаев)

nahzat.tj

Ба ифтихори мавлуди Мавлоно суфии покманиш

Вақте ки Созмони миллали муттаҳид соли 2007-умро соли бузургдошти Мавлонои кабир ихтисос дод, кишварҳои ҷаҳон мисли Туркиё, Эрон, Афғонистон, Тоҷикистон, Фаронса, Итолиё ва дигар кишварҳо барномаҳое барои гиромидошт ва бузургдошти ҳаштсадумин солгарди милоди суфии покманиш баргузор намуданд. Хурсандиовар аст, ки ин барномаҳо то ба ҳол идома доранд ва ин силсилабарномаҳо дар ҳамаи ҳавзаҳои фарҳангию адабии ҷаҳон доир мешаванд.

Дар ин навиштаи кучак нигоҳи иҷмолие ба шуҳрати Мавлонои кабир дар бархе аз манотиқи ҷаҳон меандозем ва ба хадамоти пажуҳишгарони ғарбӣ, ки роҷеъ ба таьлимот ва осори Мавлоно анҷом додаанд, таваҷҷӯҳ мекунем. Дар ин навишта аз бархе манобеи интернетӣ бо забонҳои инглисӣ, русӣ ва форсӣ истифода шудааст. Имрӯз дар тамоми манотиқи ҷаҳон дар кишварҳое ки ҳазорон чеҳраҳои бузурги фарҳангию адабӣ дорад, дар ҳамаи марокизи илмию пажуҳишӣ ва ҳунарӣ аз осори Мавлонои кабир иқтибос меоранд ва ӯро ба масобаи як инсони ормонӣ ва идеол ёд мекунанд.

Мавлоно ва Русия

Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ ҳамон гуна ки дар Аврупо ва Амрико аз шуҳрати волое бархурдор аст, дар Русия низ аз муддатҳо замон дорoи шуҳрату эътибор аст. Шарқшиносони барҷастаи русӣ чун Бартелс, Гордовский ва дигарон ин шоир ва андешаманди бузурги ҷаҳони Исломро дар осори худ муаррифӣ ва ёд кардаанд. Ин ёдкуниҳо ҳокӣ бар таъсиргузор будани Мавлоност.

Бояд арз шавад он асаре, ки муҷиб бар муаррифии осор ва таьлимоти Мавлоно дар маҳофили адабӣ ва доираи хонандагони рус гардидааст, асари “Ҷалолиддин Руми” нависандааш Радий Фиш мебошад.

Китоби мазкур дар силсилаи китобҳои “Зиндагии бузургон” тавассути Максим Горки дар соли 1934 эҳё гардидааст. Воқеан ҷолиб аст, вақте мебинӣ, ки чунин асаре бо он ҳама таълимоти ирфонӣ, фалсафӣ ва мазҳабӣ дар чунин муҳити коммунистии Русия нашр гардад. Ин амр далел бар пайванди инсон ба руҳоният ва маънавияти фитрист, ки муҷиб бар чунин иттифоқе шудааст. Мавлоно дар ҳақиқат тавассути таълимот ва осораш бузургтарин муъҷизаи маънавиро эҷод кардааст, ки инсони тамоми минтақаи оламро ба сӯи хеш мехонад ва ин муъҷиза барои қарнҳо мондагор хоҳад монд.

Николсон ва Мавлоно

Рейнолд Николсон аз мусаҳҳеҳ ва муфассири бузурги Маснавии шариф умри гаронмояи хешро сарфи таҳқиқ ва пажуҳиш дар мутуни куҳани исломӣ ва ирфонӣ намуд, вале он чи ки ӯ анҷом дод ва солиёни сол ва қарнҳо бегазанд хоҳад монд, ин вироиш ва таҳқиқи Маснавии шариф буд, ки имрӯз аз муътабартарин нусхаи Маснавии Маънавӣ мебошад. Маснавиро ба забони модарияш (англисӣ) тарҷума намуд ва онро дар 8 ҷилд тафсир кард. Ба ҳар ҳол, агар аз зовияи таърих ба тарҷума бингарем, хоҳем дид, ки Николсон хадамоти бузурге барои ғарбиён кардааст. Ҳудуди 50 сол пеш Маснавиро бо диққати тамом ва жарфнигарӣ ба инглиси тарҷума намудааст.

Ҳамин дилбастагию алоқамандаии Николсон ба забон ва адабиёти бузурги исломӣ буд, ки муҷиб гашт то баргузидаи ашъори “Девони Шамс”- ро ба дасти чоп диҳад. Профессор Николсон дар соли 1901 ҳангоме, ки 33 сол дошт, ҷонишини Эдвард Браун дар Донишгоҳи Кембрич шуд ва ҳамонҷо курси забони форсиро дар ихтиёр гирифт ва узви расмии акодемии забони форсӣ шуд. Пас, мусалламан метавонем бигӯем, ки чун ӯ донандаи забони форсӣ буд барояш таҳқиқ ва омузиши осори бузургоне чун Мавлоно он қадар душвор набуд.

Николсон аз нахустин шарқшиносонест, ки осори Аттор ва бахусус Мавлоноро ба сурати густурда ва амиқ ба ҷаҳони Ғарб муаррифӣ намуд. Ҳамчунин ӯ барои нахустин бор дар маҷалаи Салтанати осиёӣ даст ба муаррифии китоби “Фиҳи мо фиҳи” зад, то аз ин роҳ он китоби арзишмандро ба пажуҳишгарони ғарбӣ бишоносонад. Рейлонд, ки худ ба тарҷумаи бахшҳое аз он ҳиммат гумошта буд, тарҷумаи комили онро ба шогирди худ Арберӣ тавсия кард. Хадамоте, ки ин абармард анҷом дода, кам пажуҳишгарон анҷом додаанд. Албатта, қабл аз Николсон мутарҷимоне чун Ҷемс Редхаус ва Винфилд ба тартиби дафтари аввал ва кулли Маснавиро бо забони инглисӣ дар солҳои 1881 то 1887 милодӣ мунташир карда буданд, аммо он чи Николсон анҷом дод, фарқкунанда буд. Ӯ бо диди ноқидона ва олимона ва риояти лозима ба заъфҳо ва камбудиҳои эшон ишора кард. Ин боиси ифтихор ва сарбаландист, ки имрӯз дар кулли ҷаҳон Маснавии Мавлоно ба беш аз 40 забони дунё тарҷума шуда ва дар ихтиёри ҷомеаи башарӣ қарор гирифтааст. Инро ҳам бояд бигӯем, ки ҳарчанд аз кори анҷомдодаи Николсон ба Маснавӣ чандин сол мегузарад, аммо ҳануз эътибори он аз байн нарафтааст ва аҳли таҳқиқ бо истинод ва иқтибос аз он ба таври густурда истифода мекунанд. Ин албатта, ҳокӣ бар бузургии дасти пажуҳишии Николсон аст.

Мавлоно ва Фаронса

Ҳамин бузургманишии Мавлоност, ки бо қудрати ҷозибаи осораш аз тамоми нуқоти олами беканору бекарон донишмандон, мутафаккирон ва файласуфонро ба сӯи хеш мехонанд. Марзҳоро убур карда ва тамаддунҳоро ба ҳам пайванд медиҳад. Фаронса ҳам ин даъватро аз хоки гуҳаррези Туркиё мешунавад.

Лозим ба ёдоварист, ки профессор Ива ду Витрей Меэерович (1909–2001)-ро бояд бузургтарин мавлоношиноси фаронсавӣ донист. Чанд нукта роҷеъ ба фаолияти ин пажуҳишгар гуфтанӣ ҳастем.

Ӯ бештари осори Мавлоноро ба забони фаронсавӣ тарҷума карда ва дар китобҳои таьлифии худ низ осори Мавлоноро мавриди баррасии коршиносона қарор дода аст. Ӯ дар мавриди чигунагии ошноӣ бо Мавлоно мегуяд: “Рузе як дусти мусалмон китобе аз Иқболи Лоҳурӣ пеши рӯям ниҳод. Ҳангоме ки онро мутолиа кардам, маро бисёр маҷзуб кард ва ман бо вуҷуди машғулиятҳои зиёд тасмим гирифтам китобро аз инглисӣ ба фаронсавӣ тарҷума кунам. Бо мутолиаи осор ва ашъори Иқболи Лоҳурӣ медидам, ки Иқбол пайваста аз Мавлоно ба унвони муаллиму муроди хеш ёд мекунад. Кунҷков шудам ва хостам бидонам чаро ӯ то ба ин ҳад нисбат ба Мавлоно иродат дорад. Бадин тартиб ҳангоме, ки мутолиаи осори Мавлоноро шурӯь кардам, ба забони фаронсавӣ чизи каме ёфтам ва маҷбур будам ба осори тарҷумашуда ба забонҳои инглисӣ ва олмонӣ муроҷиат намоям.”

Меэерович ба тадриҷ Мавлоноро дарк мекунад ва ҳар қадар, ки Мавлоноро бештар мешиносад, ҳамон қадар алоқамандтару муштоқтар мешавад. Ива 15 сол барои тарҷумаи Маснавӣ вақт гузошт ва бо ҳамкории як муҳаққиқи эронӣ ба номи Ҷамшеди Муртазавӣ ин китоби арзишмандро ба таври комил тарҷума кард. Тарҷумаи ин китоб дар соли 1990 милоди дар 1705 саҳфа ба инзимоми як муқаддимаи 40 сафҳаӣ аз суи интишороти “Руше” дар Фаронса мунташир гардид. Ӯ ҳамчунин “Фиҳи мо фиҳи”, “Рубоиёт”, “Мукотибот” ва низ гузидае аз Девони Шамсро тарҷума кард. “Рубоиёти Мавлоно” маҷмуае аз 1000 рубоӣ аст, ки хонуми Меэерович аз миёни 2000 рубоӣ ба Мавлоно нисбатдодашуда интихоб ва тарҷума кард. Ин хадамоте, ки хонум Меэерович анҷом дода, шоистаи таҳсину такдир ва ситоиш аст.

Борес ва Мавлоно

Дар Фаронса танҳо хонуми Меэрович набуд, ки ба тарҷума, пажуҳиш ва омузиши осори Мавлоно даст зада буд, балки дигар донишмандон ва муҳаққиқон низ дар ин амр ҳиммат мегумориданд. Яке аз ин навсиандагон Мурис Борес (1862—1923), сиёсатмадори фаронсавӣ, буд, ки ба хотири алоқаи шадиде ба Мавлоно ва маросими самои фирқаи Мавлоно ба Куния сафар мекунад. Рақси самои дарвешон, ки таваҷҷӯҳи муҳаққиқони кишвари Фаронсаро ба худ ҷалб карда буд, аммо дар миёни онҳо ҳеч як ба андозаи Борес ба омузиши Мавлоно ва самои мавлавия напардохтааст. Он чи ки Бoрес анҷом дод, нахуст Маснавӣ ва бархе дигар аз ашъори Мавлоноро аз рӯи тарҷумаи пароканда ва низ аз рӯи он чи дар “Маноқиб-ул-орифин” хонда буд, ба забони фаронсавӣ дармеоварад ва мушоҳидоташ низ дар Куния ӯро ба таамулоте дар бораи “Ирфон дар ҳамаи адён” барангехта ва андешаҳои пешини ӯро дигаргун карда аст.

Ӯ дар 17 июни 1914 милодӣ ба Куния маҳалли зиндагии Мавлоно ва оромгоҳи ӯ сафар кард. Дар онҷо бо ҳамроҳӣ дар рақси оҳангини мавлавиҳо “дарвешони муриди Мавлоно” ба руёи худ таҳаққуқ бахшид. Вай ин мавзуъро дар осори худ “Таҳкике дар кишварҳои шарқӣ” (Enquête aux pays du Levant) ва “Дафтарҷаи Хойм” (Mes Cahiers) ташреҳ карда аст.

Шиммел ва Мавлоно

Ҳамчунин Мавлоно Ҷалолиддин Муҳаммади Балхӣ ва аллома Муҳаммад Иқболи Лоҳурӣ ду орифу мутафаккири барҷастаи ҷаҳони Шарқ, шахсиятҳое ҳастанд, ки мавриди таваҷҷӯҳ ва алоқаи бисёри профессор Онне Море Шиммел қарор доранд. Ин донишманд чанд асари муҳимеро аз осори манзум ва мансури ин ду ҳакими фарзона ба забонҳои олмонӣ, инглисӣ ва туркӣ тарҷума намудааст. Афзун бар ин, дар миёни осори устод Шиммел таҳқиқ ва таълифҳои бисёре низ дар бораи шахсияти барҷаста ва осори арзишманди Мавлавӣ ва Иқбол дида мешавад.

Профессор Шимел яке аз устодони шинохтаи ҳавзаи мутолиоти “Мавлавишиносӣ” ва “Иқболшиносӣ” аст. Ин пажуҳишгар миёни Шарқ ва Ғарб ба масобаи пулест, ки тамаддунҳо ва фаргҳангҳоро ба ҳам мепайвандад ва паёми Шарқро ба Ғарб мерасонад. Хадамоти эшон низ дар муаррифӣ ва таҳқиқи ин ду чеҳраи бузурги ҷаҳони исломӣ бисёр бузург аст. “Ман чу бодам, ту чу оташ” (Ich bin wind und bist feuer) унвони китоби зиндагинома ва таҳлили осори орифи бузург Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ аст ва то кунун чандин маротиба таҷдиди чоп шудааст. Дар ин китоб баъд аз шарҳи аҳволи Мавлоно шахсияти вай ва асари шоҳкораш – Маснавии Маънавӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтааст. Устод Шиммел дар ин китоб ишора мекунад: “Набояд аз ёд бурд, ки бузургтарин малҳами Мавлоно дар Маснавии Маънавӣ китоби Куръон будааст, аз ин ба Абдураҳмони Ҷомӣ бояд ҳақ дод, ки Маснавии Мавлоноро “Куръон ба забони форсӣ” мехонад. Бадеҳӣ аст, ки Мавлоно мутуни ирфонии пешиниёнро мутолиа карда буд: мутуне чун “Рисолаи қашрия” ва “Эҳёи улуми дин” -и Имом Ғаззолӣ. Яке дигар аз китоби муҳими хонум Шиммел дар бораи Мавлоно китоби “Шукуҳи Шамс” (The Triumphal Sun) аст. Ин китоб сайре дар осор ва афкори Мавлоност ва хушбахтона ба ҳиммати устод Ҳасани Лоҳутӣ ва бо муқаддимаи аллома Ҷалолиддини Оштиёнӣ ба забони форсӣ низ тарҷума шудааст. Профессор Шиммел аз ҳамон оғози фаолиятҳои илмии худ ба мутолиа ва баррасӣ дар осор ва афкори Мавлоно ба таҳқиқоти доманадоре даст мезанад ва Мавлонои кабирро ба муҳити Аврупо мешиносонад.

Читик ва Мавлоно

Ҳамчунин, Вилиям Читик аз пажуҳишгарони номдори олами Ғарб бо таьлифи асаре тахти унвони “Ман ва Мавлоно” достони шурангези зиндагии Мавлоно ва ба вижа моҷарои ишқи афсонавиро, ки ӯро бо Шамси Табрезӣ пайванд дод, ба қалам мекашад. Дар боби он чи ба Мавлоно марбут мешавад, осор ва таьлифоти бисёре ба забонҳои форсӣ, туркӣ, арабӣ, англисӣ ва ғайра ба чашм мехурад.

Лозим ба ёдоварист, ки Фронклин Луис дар китоби арзишманди “Мавлоно, дирӯз то имрӯз, Шарқ то Ғарб” нахустин пажуҳандаи амрикоист, ки ба тафсил ва ба таври ҷудогона дар фасли чаҳоруми китоби худ ба зиндагӣ ва андешаҳои Шамси Табрезӣ пардохтааст. Аммо ин Вилиям Читик буд, ки дар соли 2003 барои нахустин бор қисмати аъзами Мақолоти Шамси Табрезиро ба англисӣ тарҷума ва дар соли 2004 мунташир кард.

Лозим ба зикр аст, ки ба эьтикоди Читик мутолиаи осори класик беҳтарин роҳ барои вуруд ба дунёи дарунии соҳибони асар аст. Ва ҳамчунин аз ҳамин рӯст, ки тарҷумаи осори класик ва дастабандии онҳо яке аз боризтарин бахшҳои фаъолияти илмии ӯ маҳсуб мешавад.

Ин нуктаро ҳам бояд арз намоем, ки профессор хонуми Ива ду Витрей Меэрович барои мутолиаи осори Мавлоно ва фирқаи Мавлавия борҳо ба Куния сафар кард ва бо пайравони Мавлоно гуфтугуву баҳсҳо анҷом додааст. Ӯ Мавлоноро орифи ҷомеь ва комил медонист, ки андешаи ҳамаи урафоро дар худ соҳиб аст. Барои Меэерович ирфони Мавлоно, ки ба шеър шакл гирифтааст, метавонад тамоми афродро бо хостгоҳҳои мухталифи динӣ ва маънавӣ гирд овард, ҳамон тавр ки рӯзи хоксупории Мавлоно, масеҳиён ва яҳудиёни Куния ба андозаи мусалмонон мутаассир буданд ва шеван мекарданд.

Хулоса

Бо дар назардошти он чи, ки изҳор кардем ва он чи мавлоношиносон анҷом додаанд, метавон ба чунин хулоса расид, ки Мавлоно аз ҷумлаи бузургони ирфон ва адаби исломист, ки мансуб ба як кишвар, миллат, маҳдудаи ҷуғрофиёӣ набуда, бо баҳрагирӣ аз манобеи шариат ва тариқат ҳамвора руй бар сӯи ҳақиқати илоҳӣ оварда ва ойину адёну мазоҳиби дигар миллалро ситоиш, эҳтиром ва такдир кардааст ва дарк намудааст.

КОРБУРДИ САНЪАТИ ТАКРОР ДАР ҒАЗАЛХОИ МАВЛОНО

Мавлоно Ҷалолуддини Румӣ  бо ғазалҳои шӯрангези худ, ки қарнҳо инҷониб дар дили шефтагони назми форсӣ шӯру шарар ба по мекунад, дар ташаккули тасвирофаринии ғазал низ саҳми  боризе дорад.

  Борҳо гуфта шуда, ки ба рӯзгору осори Мавлоно донишмандони варзида андешаҳои зиёдеро баён доштаанду адабиётшиносони ҷаҳон таҳиқиқоти гаронвазнеро дар ин самт ба анҷом расонидаанд. Хоса, асари оламшумули ӯ «Маснавӣ» зиёд таҳқиқ шудаву нуфузаш ба адабиёт ва диди шуарои ҷаҳон бозгӯ шудааст. 

Гузашта аз ин ҳунар ва истеъдоди Мавлоно дар офариниши ғазал  бо зеботарин тахайюл ва маънисозиҳои ҷолиб ва корбурди ҳунармандонаи санъати бадеӣ ҷараён гирифта, аз оғоз миёни ҳаводорон ва пажӯҳишгарон  маҳбубияти вижаеро дорост. Чунончи ба андешаи Алии Муҳамадии Хуросонӣ Мавлоно Ҷалолуддини Балхии Румӣ дар баробари шодоб гардидан аз андешаҳои ноби гузаштагони мутафаккирамон бо фарохии ҷаҳонбинии худ ҷозибаи оламиёнро ба худ кашида, андешаҳои амиқи зиндагисози фарҳангу маърифати мардуми Шарқро бештар аз пештар ба мардуми дигар, аз тариқи эҷоди асарҳои фалсафиву бадеӣ расонидааст. (1,114) Дар баробари ин адабиётшинос Абдуманнони Насриддин таъкид медорад, ки «барои Мавлоно ҷаҳоне фаротар аз воқеияти заминӣ писандида буд… ӯ ба моҳияти ашё нигоҳе ҳакимонаву орифона дӯхта, ба кашфи ҳақоиқи маънавӣ ноил гардид» (1,92).

Воқеан, андешаҳои зебои Мавлонои соҳибзавқ дар қолаби ғазал низ бо истифодаи дурусту ҳунарваронаи саноеии лафзиву маънавӣ  ба дилҳои хонандагон менишинад ва зеҳнро завқи тоза мебахшад.  Воқеан, бадеият аз вижагиҳои хоси осори адабӣ аст. Агар яке аз омили шӯҳрати беандозаи ғазалиёти Мавлоно дар маъниҳои бикр, мазмунҳои нозуку латифи он бошад, маъниофаринии Мавлоно ба василаи тасвирҳои дар хотир монданӣ  ва ғайриинтизор дар ин росто шоиста ба таваҷҷӯҳ мебошанд. Зимнан бояд гуфт, истифодаи моҳирона аз санъатҳои адабӣ ҷониби ин шоири сухангустари форсу тоҷик хеле олӣ ҷараён гирифтааст.

 Дар омӯзиши  иҷмолии хеш пиромони тасвирофариниҳои осори Мавлоно, мо ба вижагии корбурди санъати такрор (такрир) таваҷҷӯҳ намуда, ба натиҷа расидем, ки ин санъат дар баробари таҷнис, тамсил талмеҳ дар тасовири ғазалҳои шоир мақоми хосаеро дорад.

Такрор аз ҷумлаи санъатҳои бадеие мебошад, ки  дар каломи бадеъ барои  дучанд намудани назокати гуфтор хидмат дорад. Такрор ғолибан суханро оростатар мекунад, сохтори манзумӣ ба шеър мебахшад ва мусиқии онро падид меоварад. Ҳамзамон барои оҳанги сухан аз такрор истифода мешавад.

Дар каломи бадеъ санъати такрор бар чанд гуна аст:

Содатарин навъи он шомили такрори як калима аст.  Мавлоно аз чунин тарзи такрор хеле фаровон корбурд кардааст. Такрори дилкашу матлуби калима дар ғазалиёти Мавлоно мусиқияти баланди нигоштаро таъмин кардаааст.

Мушоҳида шуд, ки Мавлоно аксаран барои такрор калимоти «имрӯз», «чун», «биё», «гаҳе», «зи», «ман», «чӣ», нидоҳои «эй», «ё раб», «ало эй»-ро интихоб намуда, такрори ононро тавре ба ҷо овардааст, ки зеҳни хонанда аз такрори як калима дар саросари ғазал хаста намешавад, балки завқ мебарад. Тарзи офариниши такрорҳои гушнавоз аз маҳорати хоси гӯянда гувоҳӣ медиҳад. Такрори нидои «эй» дар ғазали «Эй ошиқон, эй ошиқон, ман хокро гавҳар кунам» ба ғазал дилрабоии вижа  ва ҷаззобият ато намудааст. Дар ин ғазал мо  нидои «эй» 22 маротиба такрор шудааст, аммо зиёд омаданаш ба ҳеч ваҷҳ мусиқии каломро вайрон накарда, зеҳни хонандаро навозиш мекунад. Дар як ғазал корбурди чанд навъи такрор низ шоистаи тавсиф аст:

Эй ошиқон,эй ошиқон, ман хокро гавҳар кунам,

Эй мутрибон, эй мутрбон, даффи шумо пурзар кунам.(4,94)

 Ингуна  такрорҳои ҷолиб дар ғазалҳои «Рав он рубобиро бигӯ, мастон саломат мекунанд», «Он нафасе, ки бо худӣ, ёр чу хор оядат», «Маро гӯи: киройӣ? Ман чӣ донам?», «Баҳор омад, баҳор омад, баҳори мушкбор омад»  мушоҳида мешаванд:

Эй ҷони мо, эй ҷони мо,эй куфру эй имони мо,

Хоҳам, ки ин хармӯҳраро гавҳар кунӣ дар кони мо (4,32)

Такрори вожаи «гоҳе» бар байти камоли ҳунарварӣ дар ҷодаи такрор аст,мутаваҷҷеҳ мешавем:

Гаҳе дар тахту гаҳ фавқам, гаҳе дар шавқу гаҳе завқам,

Гаҳе ларзону гаҳе нолонам, туро хона куҷо бошад? (4,69)

Гоҳе шоирон  калимаҳоеро дар оғози ҳар мисраь такрор мекунад, ки Мавлоно низ аз ин навъи такрор корбурди зебо дорад:

Зинда кӯшам дар шикори зиндагӣ,

Зинда бошам  чун зи ҷон нагрехтам.(108)

Намунаи зер низ аз маҳорати тасвирофаринии Мавлоно  гувоҳанд:

 

Биё, биё, ки  маро бе ту зиндагонӣ нест,

Бубин, бубин, ки маро бе ту чашм Ҷайҳу нест. (4,51)

Ҷои дигар санъати такрор  бадингуна зебоиофаринӣ дорад:

Зарра ба зарра чун гуҳар аз тафи офтоби ту,

Дил шудаст сар ба сар обу гили гарони ман (4,117)

 Ва низ:

Биё, биёву халосам деҳ аз биёву бирав,

Биё чунон ки раҳад ҷонам аз чунону чунин. (4,122)

Ҷои дигар Мавлона маъниро бо такрори зер ҷолиб ба ҷилва меорад ва мегӯяд:

Гуфто, ки зарра  -заррайи ту ошиқи мананд,

Рав-рав, ки ин матоъ барои муҳаққар аст. (4,46)

 Зимнан бояд ёдрас шавем, ки дар нигоштаҳои Мавлоно такрор ҳамзамон омили таъсиринок сохтани  маънӣ аст. Дар мисраъҳои боло «зарра-зарра»  ва «рав-рав» дараҷаи таъсири маънӣ ва баёни матлабро баланд сохтааст.

 Гоҳе дигар калимае, ки дар миёни мисраи аввал омадааст, дар миёни мисраи сонӣ такрор мешавад, ки навъи такрор низ офариншҳои зеборо ба миён овардааст:

Ошиқи ҷаври ёр шав, ошиқи меҳри ёр на,

То ки нигори нозгар ошиқи зор оядат. (4,59)

Ва низ

Ақл омад, ошиқо худро бипӯш,

Войимову войи мо аз ақлу ҳуш. (4,8)

Калимаи дар мисраи ҳампаҳлӯ овардашуда дар мисраи дигари байти ҳамчун тафсиру табъин такрор мегардад, ки ин  тасовир ҷолибияти хосеро ба худ ихтисос додаанд. Чунончи:

Бода бинӯшу мот шав, ҷумлайи тан ҳаёт шав,

Бодайи чун ақиқ бин, ёди ақиқи кон макун.

Бодайи ом аз бурун бодайи хос аз дарун,

Бӯйи даҳон баён кунад, ту ба забон баён макун (4,14)

Дар такрорҳои силсилавор охарин калимаи мисраъ дар оғози мисраи баъдӣ оварда мешавад, ки гоҳо калимае ҳам дар оғоз ва ҳам дар поёни ҷумла меояд монандӣ:

Ба дарвешӣ биё андар миёна,

Макун шӯхӣ, магӯ к-андар миёнам.

Миёни хонаат ҳамчун сутунам,

Зи бомат сарфурӯ чун новадонам.(4,12)

Навъи дигари такрор такрори савтҳост ба шакли пажвок дар шеьр ва қофия дида мешавад. Гоҳе низ такрор бар асли ҳамсонӣ ё эьтиноб устувор аст, ки аз ин навъ низ Мавлоно корбурди шоистаи таҳсин намудааст.

Такрорҳои Мавлоно воқеан диланишин ва дилангез ҳастанд ва дар хеш як ҷаҳон маъниро нуҳуфта дар қолаби тозаву ноб ба хонанда мерасонад.

Шод омадӣ, эй маҳрӯ, эй шодии ҷон, шод о,

То буд, чунин будӣ, то бод чунин бодо .

Эй сурати ҳар шодӣ, андар дили мо ёдӣ,

Эй сурати ишқи кулл андар дили мо ёд о(37)

Ва ҳамчунин мегуяд:

Сазойи он кӣ зияд бе рухи ту, з-ин батар аст,

Сазои бандайи бад,  гарчи ӯ сазойи ту нест. (4,54)

Ё ҷое дигар :

Ошиқи ҷаври ёр шав, ошиқимеҳри ёр на,

То ки нигори нозгар ошиқи зор оядат. (4,59)

Метавонем натиҷагирӣ кунем, ки ҷанбаи бадеии ашъори Мавлоно  хеле  пурқувват буда,  шоир дар офариниши тасвир низ истеъдоди  мунҳасир ба фардро дорад. Fазалҳои мондагораш ғояву мазмуни баландро дар перояи поэтикаи лоиқи таҳсин ба завқи хонандаи нозуктабъ мерасонад такрор дар тасвирҳояш мақоми садрнишиниро ихтиёр карда мӯъҷиби маъруфияти Мавлонои кабир гаштаанд.

Пайнавишт:

1. Маводи ҳамоиши байналмилалии «Румӣ-Гёте: Муколамаи фарҳангҳо».Хуҷанд, «Нури маърифат»,2007.-307 саҳ.
2. Румӣ, Ҷалолуддин. Куллиёти Шамс ё Девони Кабир. Ҷузъи ҳаштум./ Бо тасҳиҳот ва ҳавошии Бадеуззамон Фурузонфар. –  Теҳрон, 1342. – 333 с.
3.  Шамисо С. Нигоҳи тоза ба бадеъ.-Теҳрон: Интишороти Фирдавс, 1370.-362 с
4. Ҷалолидин Балхии Румӣ. Тӯфони ишқ.Fазалиёт(Гулчин). Душанбе. «Деваштиҷ»,2007.162саҳ.

.

  Фирдавси Аъзам

 Манбаь: nahzat.tj

Нахустин хамоиши байналмилалии “Шеъри химоят” дар Точикистон

Нахустин хамоиши байналмилалии “Шеъри химоят” бо ибтикор ва ташаббуси Кумитаи имдоди имом Хумайни дар шахри бостонии Хучанди Точикистон баргузор шуд.

Чанде кабл дар кохи Рудакии шахри Хучанд бо ибтикор ва саъю эхтимоми Кумитаи Имдоди имом Хумайнии Чумхурии Исломии Ирон дар Точикистон барои нахустин бор дар шахри бостонии Хучанд хамоиши байналмилалии “Шеъри химоят” баргузор гардид.
Мавзуи мехварии ин хамоиш баррасии ашъори химоят буд. Дар хамоиши байналмилалии “Шеъри химоят” чехрахо ва шахсиятхои шинохтаи вилоятиву чумхури ва берун аз он ширкат доштанд. Аз чумла муовини раиси вилоят Мавчуда Бобоева, сафири Чумхурии Исломии Ирон дар Точикистон Алиасгари Шеърдуст (бо хамрохии хайъати кори), раиси Кумитаи имдоди Хумайни дар Чумхурии Точикистон Саидчаводи Разави ва хамчунин намояндагони ахли илму адаб, уламо ва удабои мухтараме аз Эрону Афгонистону Киргизистон иштирокдорони ин кунгура буданд.

Шоирони шинохтаи Точикистон Гулрухсор, Фарзона, Доро Начот, Махмадалии Ачами,мухакики шинохтаи кишвар Абдунаби Сатторзода, хунарманд Чурабеки Назри, муаррих ва адиби точик Мирзо Шукурзода, мухаккики чавон Мубашири Акбарзод, намояндаи фархангии сафорати Афгонистон дар Точикистон Шамсулхакки Ориёнфар, раиси китобхонаи Чумхурии Афгонистон ба номи Халилуллох Халили чаноби Мухаммадчафари Ранчбар,широни шинохтаи Эрон чаноби Мустафо Рахмондуст, Шамъи Сузон, намояндагони илму адаби шахри гухаррези Табрези Чумхурии Исломии Ирон, рузноманигор ва адиби шинохта аз шахри Алмаато Насибчон Амони аз мехмонони арчманд ва мухтарами ин хамоиши бошукух буданд.
Лозим ба зикр аст, ки чанде кабл аз чониби Кумитаи имдод -озмуни “Шеъри химоят” эълом гардида буд ва дар ин муддат шоирон ва навкаламон бехтарин нигоштахои худро дар робита бо дастгири ва химоят аз ятимону бепарасторон, маъюбону факирон манзури дабирхонаи ин хамоиш карда буданд. Дар ин хамоиш теъдоди зиёде аз шоирон аз чумхури ширкат намуданд.
Садорати ин хамоиш бар ухдаи шоираи ширинсухан ва халкии Точикистон хонуми Фарзона буд. Хамоиш бо сухани мукаддимавии эшон огоз гардид. Хонум Фарзона хузури хамаи ширкаткунандахо ва мехмонони мухтарамро дар шахри шайх Камоли Хучанди дар ин шахри покмарзи бостону ростон дуруд гуфт. Саркорхонуми Фарзона бо ишора ба шеъри хомоят гуфт, ки аслан шояд аввалин шеъри химоятро устод Рудаки гуфта бошад вакте мегуяд, ки “Марди набувад фитодаро пойи задан Гар дасти фитодае бигири, марди”
Зимнан шоираи хушбаён Фарзона ёдовар шуд, ки “Шеъри химоят шархи баёни рузгору ахволи хаёти афтодагону бекасону ранчурон нест, шеъри химоят манзураш ин аст, ки хамдардиву гамошноии якояки моро иброз созад ва хамчунин илко кунад, нафархои уфтодаву забун залил харгиз аз лутфи Хак ноумед набошанд, балки бо талошу пуёиё чахду харакоти ботини битавонанд зиндагии тоза биофаранд, битавонанд ки ба фардохо дуруд гуянд. Ашъори химоят низ аз ин дидгох мавриди барраси карор гирифт.
Дуктур Алиасгари Шеърдуст дар ин хамоиш хамчунин аз бузургии шеъри Фарзона ёд кард ва афзуд, ки имруз шахри Хучанд бо вучуди Фарзона ва бо шеъри у менозад. Хар касе ки аз Хучанд ном мебарад, билофосила номи Фарзона дар зехнаш чилва мекунад. Афзуд, ки ба кавли маъруф баракати умр дар кори неку хайр аст ва бузургтарин лаззатхо, лаззати некист ва бехтарин захираи фардо кори неки имруз аст ва некукор зиндаи човидон аст. Пас чи ниёзе ба ин сармастихои бодаи гуруру худписандию такаббур! Имруз кудакони ятиму бепарасторон ниёзи шадиде ба ишку мухббату химоят доранд ,ки дасти саховату некии кумитаи Имдод хамвора ба сари онхо соягустар аст. Кумитаи имдод ягона ниходест, ки дар Точикистон хамвора чатри мухаббату химояту дастгириро бар сари чунин ниёзмандон мегустуронад ва ба андозае шароитхоро бар онон мухаё мекунад.

Сафири Чумхурии Исломии Ирон дар Точикистон чаноби дуктур Алиасгари Шеърдуст перомуни рисолати шеъри химоят, накшу макоми шеъри химоят маъруза ва суханронии пурмухтаво ва хамзамон шунидани анчом дод. Мавсуф дар суханронии худ дар ин хамоиш яке аз рисолатхои шеърро химояту пуштибонии кишри ниёзманди чомеа унвон кард ва хадафи хамоиши мазкурро мухим арзёби кард. Сафири Чумхурии Исломии Ирон дар Точикистон арзиши адолатро бисёр бузург хонд ва афзуд “Хунарманди вокеи касест, ки дар миёни мардум бошад ва бо онон зиндаги кунад, бо онон мегиряд ва бо онон фарёд мекунад. Алиасгари Шеърдуст такид дошт, ки имруз дар шеър чи гуфтан аз чигуна гуфтан тафовут дорад, ки чи гуна гуфтан худ аз вижагихои рисолати хар шоир аст. Адолат бошад мухимтарин сифати хар инсон аст.”

Шоири хушсалика Озарахш, Гулрухсор,Адиба, Махваш Фарзонаи Зарафшони аз ашъори ба ин хамоиш манзургардидаашон порчахое кироат карданд.
Хамчунин Абдунаби Сатторзода адабиётшиноси варзида ва яке аз чехрахои маъруфи кишвар дар робита бо шеъри хомоят чанд порае аз шуарои клоссики точику форс ва муосир ба самъи хозирин кироат намуд ва рисолати адабиётро химоят аз инсону зиндагии у хонд. У афзуд адабиёт дар барои инсон ва барои инсон аст. Химояту пуштибони аз инсон ва парвариши одамият дар инсонро аз асолатхои адабиёт хонд. Чаноби Сатторзода дар чараёни суханронияш аз хамаи шоирон дархост кард то шеъре бисароянд ки аз инсон химоят кунад ва одамиятро дар инсон парвариш дихад.

Бар асоси натоичи нихоии ин ҳамоиши байналмиллалӣ раиси ҳакамон, чои аввалро ба Озарахш лоик донистанд, ҷои дуввум ба Адиба Хуҷандӣ ва Вораста сазовор дониста шуд, ҷои севвуми озмунро шоирони ҷавони вилоят Фирдавси Аъзам ва Маҳваш соҳибӣ карданд.
Бо хамин Кумитаи имдод бо эхдои чавоиз ба барандагонаш хамоишро ба поён расонд.