Ҳунари гуфтугӯ

МИЗ ВА ДАФТАРЧА

(Пешкаш ба амаки равоншодам #Шоҳмирзои_Хоҷамуҳаммад, ки пагоҳ аз парвози малакутияшон як сол мегузарад.
Ёду номашон ҷовидон бод!)

Дишаб ҳарчи талош кардам, хобам набурд. Аз ҷо хеста, пушти мизи кӯҳна рафтам. Аз ҷевони кӯчаки он дафтарчаро берун кашидам. Ҳамин ки ба пешониям часпондамаш, чароғи мавзӯи достони тоза дар зеҳнам рӯшан шуд. Зуд роёнаро рӯшан карда, ба навиштан пардохтам. Беист. Аммо пушти ин дафтарча ва миз чӣ достони мармузе пинҳон аст?…

Он рӯз мисли ҳар охири ҳафта ба русто рафта будам. Ба паноҳгоҳи амнам. Хонаи амак. Аз дарвозаи чӯбӣ, ки ворид мешудӣ, гулҳои садбаргу раънову сурх ба пешвозат меомаданд. Гулҳое, ки дастпарвардаи худаш буданд. Сафову фазои дилкушои ҳавлӣ мастат мекард.
Ӯро мисли ҳамеша дар утоқи кораш ёфтам. Овози махмалинаш монанди малҳаме таскинбахш буд. Дили мехрубонаш гармии ҳақиқӣ мепошид, ки уро дар байни аҳолии диёр маҳбуб мегардонд. Ҳамеша ба қаламаш рашк мебурдам. Қалами ҷодуияш, ки ба осонӣ шоҳасар меофарид. Вақте ҳарф мезад, фикр мекардӣ дар ҳоли иҷрои ягон барномаи родиёӣ ва ё мутолиаи як асари бадеист. Санҷида, пухта, расо ва оҳангин. Ҳатто дар гуфтугӯи шифоҳияш ҷойи нуқтаю вергулу аломатҳоро риоя мекард. Инро ҳама медонистанд.

Дар гӯшаи ҳуҷра қафасаи калони китобҳо меистод. Пур аз румон, зиндагинома ва донишнома, ки дилат намеомад онҳоро бубинию ҳаваси хондан накунӣ. Бӯи китоб медод ҳуҷрааш. Ҷои илҳом ва эҷод. Нависандаи нисфи китобҳои чидашуда худаш буд.
Часпида ба тирезаи обиранг мизи таҳрираш меистод, ки аз чӯби маҳини тира сохта шуда буд. Кандакориҳои нафису мураккаб онро зиннат медод. Агарчи қадре фарсуда менамуд, аммо дилрабоии он ҳанӯз побарҷо буд. Чароғи хурди рӯимизӣ, ки сояи шишаи он дар болои миз нури гарм меафшонд, дар як канор меистод, ки то бевақти шаб сафҳаи ӯро мунаввар мекард. Сандалии чармини бароҳат ҳам онҷо буд, ки болопӯшаш андаке куҳна шуда ва паи гурда рӯи он машҳуд буд. Мудом пушти миз меёфтамаш. Ёдам ҳаст, пештар пурсида будамаш, чи тур ин қадар ба таври мудовим менависад. “Навиштан сахт нест, кофист ғояе дошта бошаму қадре саломатӣ, он вақт ман медонаму бастаи сабилмондаи коғазҳои сафед”- бо эҳсоси ризоят ва зарофат ҷавоб медод.
Мудом кунҷковона аз худам суол мекардам, ки ӯ аз куҷо ин ҳама ғояҳои афсонаиро гирифта ва ин қадр китоб навиштааст…

***
Пас аз солҳо беморӣ, ки ҳич пизишке қодир ба мушаххас кардани дардаш нашуд, амак охирин китоби хайрбодашро навишт…

***
Фаслҳову солҳо иваз шуданд. Як рӯз аз сафари дуру дароз ба деҳ омада, рост ба манзилаш рафтам. Паноҳгоҳи ҳамешагӣ. Аммо ҳавлӣ рӯҳ надошт. Нишоне аз боғ набуд. Вориди ҳамон ҳуҷрае шудам, ки қаблан китобхонаро мемонд. Утоқро тоза карда, деворҳоро ранг карда буданд. Нишоне аз қафасаи китоб ва мизи чӯбӣ набуд. Бӯи ранги тоза аз рӯи деворҳо мехест. Телевизиони бузургу борике ҷои мизро тасхир карда буд. Дилам таҳ кашид. Бароям гуфтанд, ки тамоми лавозими хонаро дар анбори симонии паҳлӯи ошхона гузоштаанд. Худамро ба онҷо расондам. Ба маҳзи кушодани дар, вашми намзадагӣ биниямро озурд. Бухориҳои кӯҳнаи филизӣ, гаҳвораи ранграфта, қафаси шикастаи холӣ, қуттиҳои калону хурди ранг, қисме аз маводи озуқа ва ҳамон мизи кӯҳнаи чӯбӣ онҷо буданд. Як пояаш каҷ ва пӯсташ рехта буд. Паҳлӯи он шаш кисаи калони ҷуллӣ ҳам дида мешуд, ки болои ҳам гузошта будандашон. Вақте якеашро кушодам, чизе гулӯямро фишурд. Китобҳо. Дохили халтаҳо пур буд аз китобҳо, номаҳо ва дастнависҳои зардшудаву дарида, ки бо ҳам омехта шуда буданд. Муқоваҳо ва коғазҳо баъзеяшон канда ва ранг бохта буданд. Доғҳое ҳам рӯи ҷилдҳояшон дида мешуд. Магасҳои мурдае рӯи онҳо часпида буданд. Аз миёнашон китобҳои худашро дидам. Пойҳоям суст шуданд ва ҳамонҷо барои чанд дақиқа беҳаракат нишастам. Ёди гузашта уфтодам. Он рӯзҳо, ки худаш соатҳо пушти ҳамин мизи кӯҳнаи чӯбӣ менишаст ва айнак рӯи чашм, коғазҳои сафедро сиёҳ мекарду мӯйҳояшро сафед. Тамоми китобҳояшро рӯи ҳамин мизи чӯбӣ менавишт. Ин миз шоҳиди тамоми ғамҳо, шодиҳо, бедорхобиҳо ва андешаҳояш буд. Сангинии оринҷҳо ва шонаҳои соҳибашро беминнат мебардошт. Ҳаракати ҷодуии қалами ӯро рӯи қабат-қабати пӯсташ ҳис мекард. Мизе, ки ҳам нон оварду ҳам ном. Шоҳиди ба дунё омадани баччаҳои ӯ шуд ва ҳамаи онҳоро мактабхон кард. Онҳоро ҳамроҳи қаламаш ба донишгоҳ бурд ва баъд ба хонаи бахт гуселонд. Ва ҳич гоҳ нашикаст. Хаста нашуд. Вале ҳоло ин миз, китобҳо ва коғазҳо дар ин гӯшаи намзадаю торик зери ғубори ғафси фаромӯшӣ ғариб уфтода буданд…

Дар ҳоле, ки хашм вуҷудамро фаро гирифта буд, аз анбор берун баромадам. Арӯси амак гӯшаи ҳавлиро меруфт. Аз ӯ хостам иҷоза диҳад то китобҳо ва ҳамон мизро бо худам бубарам. Ҳич зиддият нишон надод: “Корамонро сабук мекунӣ, ҷоямон кушодтар мешавад”- гуфту ба ҷорӯбзанияш идома дод.

Ҳамон рӯз, мошини боркаше киро карда, мизу халтаҳои китобро ба шаҳр овардам. Мизи зебои замонавии худро ба яке аз дӯстонам додам ва кӯҳнаро ҷойгузини он кардам. Аввал, ҳамсарам хушаш наомад: “Дар байни ин асосияҳои тоза, мисли дарбеҳи ночаспон аст”- шикоят кард. Аммо вақте ҷараёнро барояш фаҳмондам, пазируфт. Пояашро таъмир карда, рӯғани махсусе ҳам ба монанди ранги аслии худаш додаму онро дар гӯшаи наздик ба даричаи ҳуҷраи кориям қарор додам. Тамоми китобҳояшро мураттаб кардаму дар утоқи китобхониям чидам. Бовар доштам, ки рӯҳи амак аз ин корам намеранҷад ва миз бароям баракат меорад.

Ҳамон бегоҳ пас аз хушк шудани ранг, бо порчаи хушку муаттар пушту пешашро пок кардам. Чашмнавоз шуда буд. Ҳамсарам хост порчае рӯяш кашем, нагузоштам. Аз чизҳои содаю кӯҳна, ки гузаштаро ба ёд меоваранд, хушам меояд. Сандалиамро пеш кашида, рӯи он нишастам. Дастҳоямро мисли нодидаҳо рӯи сатҳи қадре фарсудаи миз давондам. Гӯи ҷинси латиферо ламс мекунам. Тасаввур кардам, ки амак пушти он нишаста, охирин румони нотамомашро бо хушҳолию ҳавсала, зери нури чароғ менависад.Чашмҳоямро пӯшидаму ба чизе фикр кардам. Мунтазири он будам, ки миз ҷодуи худро ба ман интиқол медиҳад. Аммо ҳич иттифоқе науфтод. Шояд, чун он замон дар зеҳнам ҳич ғояе надоштам.

Дастҳоро пушти сар қуфл карда ҳамчунон ба миз менигаристам, ки беихтиёр чашмам ба се ҷевони кӯчаку борики он уфтод. Чи қадр аҳмақ будаам, ки онҳоро надидаам ва шояд пай бурдаву аҳамият надодаам. Намедонам. Якеро кушодам, як қалами тарошида ва як чашмаки ҷудошудаи айнак дошт. Дигаре акси хандони модару падараш ва расми дастҷамъии фарзандонаш. Вақте ҷевони аз ҳама поёниро кушодам, дидам, чизе нест, ҷуз як дафтарчаи хурду одӣ ки миёнашро дӯхта буданд. Онро берун кашидам. Чангу ғуборашро таккондам. Рӯи он бо хатти калону дурушт навишта шуда буд: Ғояҳо. Ва зери он номи худаш. Тапиши дилам бештар шуд. Садоям дар ҳуҷра печид: Ана ганҷинаи амак! Яъне тамоми ғояҳо ва андешаҳои ӯ инҷост? Чаро барвақттар надидамаш. Акнун дигар мушкили мавзӯъ надорам. Корамро осон кард. Гуфтам ку, ин миз баракат меорад.
Дафтарчаро кушодам. Сафҳаи аввал ҷуз чанд нуқтаи зарду ранги хира чизе надошт. Баргаи баъдӣ, холӣ буд. Сеюмӣ ҳам ҳамин тур. Ҳамаи сафҳаҳоро варақ задам. Як хатча ҳам нанавишта буд. Яъне чӣ? Чаро ӯ як дафтарчаи холиро нигоҳ дошта аст? Ва барои чӣ рӯяш “Ғояҳо” навишта буд?

Дар камоли ноумедӣ сарам ба рӯи дафтарчаи кушодаи рӯи миз уфтод. Дарҳол, ба тури муъҷизаосо як мавзӯъ – як идеяи тоза барои достони кутоҳ дар зеҳнам пайдо шуд. Сарамро бардоштам. Телефонамро гирифта, онро зуд ёддошт кардам.

Гуфтам шояд фақат як илҳоми гузарост. Аммо вақте дубора дафтарчаро бардоштам ва варақаҳои кушодаи онро ба рӯи пешониям гузоштам, боз як мавзӯи тамоман тоза дар зеҳнам рӯид.
Онро чандин маротиба санҷидам. Ҳар дафъа як чизи нав ба суроғам меомад. Баъд дар ҳоле ки дафтарчаи ҷодуиро сари ҷояш мегузоштам, ба худам гуфтам: Аҷаб ҷодугаре будаӣ амак!

#Фирдавси_Аъзам
#Миз_ва_дафтарча
28.04.2023

“МУРҒИ АРШӢ” ДАР ТЕҲРОН БА ПАРВОЗ ДАРОМАД

Нашри “Орван” дар Теҳрон китоби “Мурғи аршӣ”-гулчини дурахшонтарин чакомаҳо дар ситоиши модарро бо шуморагони 500 нусха дар 270 сафҳа бо хати форсӣ мунташир намуд.

Китоб намунаи ашъори ҳудуди сад шоирро аз кишварҳои Тоҷикистон, Афғонистон, Эрон ва Покистон, ки бо забони форсӣ модарро сутудаанд, фароҳам овардааст.

Тарроҳии китобро духтари ҳунармандам Фархундабону бо тасвири Модар-Замин музайян сохта, ки тифлашро, ки аз осмонҳо омада, ба оғӯш мекашад.

Дар пешгуфтори китоб, ки “Чароғи рӯзгор” унвон дорад, дар бораи ангеза ва вижагиҳои ин китоб навиштаам:
“Рӯшан аст, ки Модар бо мафҳуми Ватан тавъам ва ҳаммаънист ва ҳар кас Модарашро дӯст дорад ва бар пешгоҳи ӯ эҳтиром қоил бошад, лоҷарам Меҳанашро низ ошиқона дӯст медорад.

Дар дунё шоир, нависанда, ҳунарманд ва мутафаккиреро наметавон пайдо кард, ки дар бораи бузургии ин олиҳаи меҳр сухане, асаре ва шоҳкоре наофарида бошад. Аз ин рӯ, бар ин шудам то дар ростои адои дайн бар пешгоҳи модарон ва бавижа, Модари арҷмандам ин асарро мунташир намоям.

Маҷмӯаи ҳозир аз навҳаи ҷонсӯзи Таҳмина бар марги фарзандаш-Суҳроби ял оғоз ва бо навои дилангези Суҳроби Сират-шоири ҷавони Афғонистон поён меёбад, ки модарашро ҳамтабори борон медонад”.

Дар “МУРҒИ АРШӢ” намунаи ашъори шоирони тоҷик-Устод Садриддин Айнӣ, Боқӣ Раҳимзода, Мирзо Турсунзода, Ашур Сафар, Муъмин Қаноат, Бозор Собир, Лоиқ Шералӣ, Камол Насрулло, Қувват Давлат, Зулфия Атоӣ, Муҳаммад Ғоиб, Маликнеъмат, Фарзона, Суруш, Сурайё, Фирдавси Аъзам оварда шудааст. Ашъори китоб тибқи таърихи таваллуди гӯяндагон ҷой гирифта, бархе аз вожагони гӯишӣ шарҳу тавзеҳ дода шудаанд.
Китоб аз се бахш иборат аст:
“Мурғи аршӣ”-намунаи сурудаҳои шоирони форсигӯй дар ситоиши модар-аз Фирдавсӣ то Фирдавси Аъзам,-як намуна:
Эй модари ман куҷоӣ охир,
Рӯй аз чӣ наменамоӣ охир?
Хандон зи дили замин бурун ой,
Бар гиряи зори ман бубахшой.
Рондӣ ба Биҳишт киштии хеш,
Рӯ тофтӣ аз биҳиштии хеш (Амир Хусрави Деҳлавӣ).
Бахши дуюм “Фариштаи меҳр”-суханони бузургони ҷаҳон-Суқрот, Рафаэл, Балзак, Кэнфилд Фишер, Плутарх, Виктор Гюго, Марк Твен, Фридрих Ниче, Эрнест Хемингуэй, Ҷорҷ Ҳерберт, Кайковус, Чарлз Диккенс, Саъиди Нафисӣ, Анатол Франс, Максим Горкий андар бузургии Модар, як мисол: “Қалби модар зеботарин ва ҷовидона‎тарин ҷойгоҳи фарзанд аст, ҳатто дар рӯзгоре, ки мӯй‎ҳои фарзандаш сафед шуда бошад” (Адалберт Штифтерт).
Бахши сеюм-“Модарро дил месӯзад”-зарбулмасалҳои тоҷикӣ, эронӣ, афғонӣ, арабӣ, узбакӣ, чинӣ, покистонӣ, яҳудӣ, итолиёӣ ва ҳиндиро фаро мегирад, намуна: Ҳар ончиро кӯдак наметавонад бигӯяд, модар мефаҳмад. (зарбулмасали яҳудӣ).

Рӯшанам шуд, ки беҳтарин модарномаҳоро дар адабиёти форсӣ Устод Лоиқ (Тоҷикистон), Маҳдии Суҳайлӣ (Эрон) ва Халилуллоҳи Халилӣ (Афғонистон) сурудаанд.

Банда соли 2006 дар нашриёти “Деваштич” китоби “Модарнома”-ро бо хати кириллӣ бо шуморагони 500 нусха ба табъ расондам ва “Мурғи аршӣ” такмил ва вироиши ҳамон китоб аст.

Аввалин китоби ҳикояҳоям-“Боғи шафтолу”-ро ба Падари азизам, ки меҳри сухан ва ишқи навиштанро дар дилам кишта буд, тақдим доштам, “Мурғи аршӣ”-ро ба модарам-Бибӣ Нодирамоҳ бо ин умед, ки сояи муборакашро Додор аз сари мо-фарзандонаш кам макунод, пешкаш намудаам.

Нашри ин китобро ба модарони гиромӣ ва ҳамаи ошиқони сухан саъду фаррухбод мегӯям!

“Парчами сафед” дар Теҳрон боло шуд

Китоби “Парчами сафед”-маҷмӯъаи ҳикояҳои Шоҳмансури Шоҳмирзо – нависандаи тоҷик дар Теҳрон равонаи бозор шуд. Китоб фарогири 9 ҳикоя (достон) аз ин адиби тоҷик аст, ки барои хонандаи форсизабон пешкаш шудааст.
   Китобро интишороти “Ийҳом”, ки ношири тахассусии адабиёту ҳунар аст, бо шуморагони 500 нусха ва дар 108 сафҳа бо тасвиргарии Фархундабону-духтари адиб ба зевари табъ оростааст.
      Шоҳмансури Шоҳмирзо то кунун 4 китоби ҳикоя ва 4 маҷмӯъаи шеър дар Душанбе, Теҳрон ва Деҳлӣ мунташир намуда, наздик ба 30 китоб аз осори адибони тоҷикро ба форсӣ баргардон ва дар Теҳрон ба нашр расонидааст.
  Чопи аввали китобҳои ӯ “Боғи шафтолу” (ҳикояҳо, Теҳрон ва Душанбе), “Мехостам паранда шавам” (“Солис”, Теҳрон) ва “Динам ишқ аст” (шеърҳо, “Адиб”) тамом шуда ва қарор аст соли оянда ба нашри дуюм расанд.
  Достонҳои ӯ дар миёни хонандагон ва нависандаву мунтақидони Эрон истиқболи гарм ёфт ва маҷаллаи “Бухоро”, Муассисаи Хонаи китоб, нашри “Солис” нишастҳое дар нақду баррасии онҳо баргузор намуданд.
  Радиои “Саломат”-и Эрон, ки бештарин шунавандаро дар кишвар дорад, ба далели бархурдор будани ҳикоёташ аз фазоҳои самимию отифии тоҷикона, онро бо садои муаллиф забт ва борҳо пахш кард ва чанд адиби маъруфи эронӣ ба онҳо нақдҳои амиқи таҳлилӣ навиштанд.
  Яке аз ноширони маъруф дар Теҳрон қавл додааст осори комили ин нависандаро то охири соли милодӣ бо теъдоди зиёд мунташир намояд.
  Муаллифи китоб иллати “Парчами сафед” унвон гирифтани китоби мазкурро чунин шарҳ дод: “Парчами сафед” номи яке аз ҳикоёти инҷониб ва достони яке аз донишмандон аст, ки пас аз бист сол таҳсил дар мадориси Бухоро бо шавқу завқ ба зодгоҳаш-яке аз рустоҳои кӯҳистон бармегардад. Бар хилофи интизор, мардуми омӣ озору азияташ медиҳанд, китобҳояшро ба об меандозанд ва ба баҳонаи инки дар заминаш ….ояи урус-картошка (себи заминӣ) киштааст, ӯро аз деҳа берун мекунанд. Ӯ ба танҳо шогирдаш ҳангоми видоъ васият мекунад: “Танҳо ёдгори ман дар ин олам туӣ, шояд замоне касе ба наздат биёяд ва хоҳиши дарс хондан кунад, дареғ макун”.
  Модари шогирд вақте аз хабари тарки диёр кардани устоди писараш огоҳ мешавад, ба ӯ мегӯяд: “Ту ҳанӯз ба бозиҳои рӯзгор ошно нестӣ, писарам. Ҳамин тоифа Бобои Рӯдакиро кӯр карданд. Китобҳои падарбузургам куҷо шуданд? Мекушем, баъд оҳу нола мекунем. То даме, ки нодонҳо бар сари маснаданд, доно хору зор аст. Худат навиштаи санги Сари Меҳробро бароям хондӣ:
Доно ба ҳар диёр азизу мукаррам аст,
Лаънат ба он диёр, ки нодон бувад азиз.
   … Шогирд аз фироқи устод ва ҷаҳолати ҳамдеҳагон дучори ҷунун мешавад ва ба хотири тасаллои дили дардманди хеш ду парчам-якеро дар деҳаи худ ва дигариро дар зодгоҳи устод насб мекунад ва ҳар рӯз ҳамчун Робиаи Адавия афтону синахез аз ин парчам ба он парчам мерафту меомад.
  Китоби “Парчами сафед” маҷмӯъае тоза, аммо қудратманд аз достонҳои Шоҳмансури Шоҳмирзо аст, ки нависанда нигоҳе ба фарҳанг ва суннатҳои ғании кишвараш-Тоҷикистон андохта ва онҳоро аз зовияи худ шарҳу баст медиҳад.
Вай бо навиштаҳояш хонандаро ба кӯҳҳо, дарёҳо ва рустоҳои афсонаии сарзамини худ мебарад ва тасвире зинда аз мардум ва шеваи зиндагии онҳо тарсим мекунад.
Достонҳои ӯ бо ҳиссе аз асолат ва воқеъгароӣ омехта шудаанд, ки ба онҳо эҳсоси воқеӣ ва қобили рабт медиҳад.
“Парчами сафед” барои ҳар касе, ки алоқаманд ба ковиш дар фарҳанг ва суннатҳои ғании Тоҷикистон аст, асарест хонданӣ.