МИЗ ВА ДАФТАРЧА

(Пешкаш ба амаки равоншодам #Шоҳмирзои_Хоҷамуҳаммад, ки пагоҳ аз парвози малакутияшон як сол мегузарад.
Ёду номашон ҷовидон бод!)

Дишаб ҳарчи талош кардам, хобам набурд. Аз ҷо хеста, пушти мизи кӯҳна рафтам. Аз ҷевони кӯчаки он дафтарчаро берун кашидам. Ҳамин ки ба пешониям часпондамаш, чароғи мавзӯи достони тоза дар зеҳнам рӯшан шуд. Зуд роёнаро рӯшан карда, ба навиштан пардохтам. Беист. Аммо пушти ин дафтарча ва миз чӣ достони мармузе пинҳон аст?…

Он рӯз мисли ҳар охири ҳафта ба русто рафта будам. Ба паноҳгоҳи амнам. Хонаи амак. Аз дарвозаи чӯбӣ, ки ворид мешудӣ, гулҳои садбаргу раънову сурх ба пешвозат меомаданд. Гулҳое, ки дастпарвардаи худаш буданд. Сафову фазои дилкушои ҳавлӣ мастат мекард.
Ӯро мисли ҳамеша дар утоқи кораш ёфтам. Овози махмалинаш монанди малҳаме таскинбахш буд. Дили мехрубонаш гармии ҳақиқӣ мепошид, ки уро дар байни аҳолии диёр маҳбуб мегардонд. Ҳамеша ба қаламаш рашк мебурдам. Қалами ҷодуияш, ки ба осонӣ шоҳасар меофарид. Вақте ҳарф мезад, фикр мекардӣ дар ҳоли иҷрои ягон барномаи родиёӣ ва ё мутолиаи як асари бадеист. Санҷида, пухта, расо ва оҳангин. Ҳатто дар гуфтугӯи шифоҳияш ҷойи нуқтаю вергулу аломатҳоро риоя мекард. Инро ҳама медонистанд.

Дар гӯшаи ҳуҷра қафасаи калони китобҳо меистод. Пур аз румон, зиндагинома ва донишнома, ки дилат намеомад онҳоро бубинию ҳаваси хондан накунӣ. Бӯи китоб медод ҳуҷрааш. Ҷои илҳом ва эҷод. Нависандаи нисфи китобҳои чидашуда худаш буд.
Часпида ба тирезаи обиранг мизи таҳрираш меистод, ки аз чӯби маҳини тира сохта шуда буд. Кандакориҳои нафису мураккаб онро зиннат медод. Агарчи қадре фарсуда менамуд, аммо дилрабоии он ҳанӯз побарҷо буд. Чароғи хурди рӯимизӣ, ки сояи шишаи он дар болои миз нури гарм меафшонд, дар як канор меистод, ки то бевақти шаб сафҳаи ӯро мунаввар мекард. Сандалии чармини бароҳат ҳам онҷо буд, ки болопӯшаш андаке куҳна шуда ва паи гурда рӯи он машҳуд буд. Мудом пушти миз меёфтамаш. Ёдам ҳаст, пештар пурсида будамаш, чи тур ин қадар ба таври мудовим менависад. “Навиштан сахт нест, кофист ғояе дошта бошаму қадре саломатӣ, он вақт ман медонаму бастаи сабилмондаи коғазҳои сафед”- бо эҳсоси ризоят ва зарофат ҷавоб медод.
Мудом кунҷковона аз худам суол мекардам, ки ӯ аз куҷо ин ҳама ғояҳои афсонаиро гирифта ва ин қадр китоб навиштааст…

***
Пас аз солҳо беморӣ, ки ҳич пизишке қодир ба мушаххас кардани дардаш нашуд, амак охирин китоби хайрбодашро навишт…

***
Фаслҳову солҳо иваз шуданд. Як рӯз аз сафари дуру дароз ба деҳ омада, рост ба манзилаш рафтам. Паноҳгоҳи ҳамешагӣ. Аммо ҳавлӣ рӯҳ надошт. Нишоне аз боғ набуд. Вориди ҳамон ҳуҷрае шудам, ки қаблан китобхонаро мемонд. Утоқро тоза карда, деворҳоро ранг карда буданд. Нишоне аз қафасаи китоб ва мизи чӯбӣ набуд. Бӯи ранги тоза аз рӯи деворҳо мехест. Телевизиони бузургу борике ҷои мизро тасхир карда буд. Дилам таҳ кашид. Бароям гуфтанд, ки тамоми лавозими хонаро дар анбори симонии паҳлӯи ошхона гузоштаанд. Худамро ба онҷо расондам. Ба маҳзи кушодани дар, вашми намзадагӣ биниямро озурд. Бухориҳои кӯҳнаи филизӣ, гаҳвораи ранграфта, қафаси шикастаи холӣ, қуттиҳои калону хурди ранг, қисме аз маводи озуқа ва ҳамон мизи кӯҳнаи чӯбӣ онҷо буданд. Як пояаш каҷ ва пӯсташ рехта буд. Паҳлӯи он шаш кисаи калони ҷуллӣ ҳам дида мешуд, ки болои ҳам гузошта будандашон. Вақте якеашро кушодам, чизе гулӯямро фишурд. Китобҳо. Дохили халтаҳо пур буд аз китобҳо, номаҳо ва дастнависҳои зардшудаву дарида, ки бо ҳам омехта шуда буданд. Муқоваҳо ва коғазҳо баъзеяшон канда ва ранг бохта буданд. Доғҳое ҳам рӯи ҷилдҳояшон дида мешуд. Магасҳои мурдае рӯи онҳо часпида буданд. Аз миёнашон китобҳои худашро дидам. Пойҳоям суст шуданд ва ҳамонҷо барои чанд дақиқа беҳаракат нишастам. Ёди гузашта уфтодам. Он рӯзҳо, ки худаш соатҳо пушти ҳамин мизи кӯҳнаи чӯбӣ менишаст ва айнак рӯи чашм, коғазҳои сафедро сиёҳ мекарду мӯйҳояшро сафед. Тамоми китобҳояшро рӯи ҳамин мизи чӯбӣ менавишт. Ин миз шоҳиди тамоми ғамҳо, шодиҳо, бедорхобиҳо ва андешаҳояш буд. Сангинии оринҷҳо ва шонаҳои соҳибашро беминнат мебардошт. Ҳаракати ҷодуии қалами ӯро рӯи қабат-қабати пӯсташ ҳис мекард. Мизе, ки ҳам нон оварду ҳам ном. Шоҳиди ба дунё омадани баччаҳои ӯ шуд ва ҳамаи онҳоро мактабхон кард. Онҳоро ҳамроҳи қаламаш ба донишгоҳ бурд ва баъд ба хонаи бахт гуселонд. Ва ҳич гоҳ нашикаст. Хаста нашуд. Вале ҳоло ин миз, китобҳо ва коғазҳо дар ин гӯшаи намзадаю торик зери ғубори ғафси фаромӯшӣ ғариб уфтода буданд…

Дар ҳоле, ки хашм вуҷудамро фаро гирифта буд, аз анбор берун баромадам. Арӯси амак гӯшаи ҳавлиро меруфт. Аз ӯ хостам иҷоза диҳад то китобҳо ва ҳамон мизро бо худам бубарам. Ҳич зиддият нишон надод: “Корамонро сабук мекунӣ, ҷоямон кушодтар мешавад”- гуфту ба ҷорӯбзанияш идома дод.

Ҳамон рӯз, мошини боркаше киро карда, мизу халтаҳои китобро ба шаҳр овардам. Мизи зебои замонавии худро ба яке аз дӯстонам додам ва кӯҳнаро ҷойгузини он кардам. Аввал, ҳамсарам хушаш наомад: “Дар байни ин асосияҳои тоза, мисли дарбеҳи ночаспон аст”- шикоят кард. Аммо вақте ҷараёнро барояш фаҳмондам, пазируфт. Пояашро таъмир карда, рӯғани махсусе ҳам ба монанди ранги аслии худаш додаму онро дар гӯшаи наздик ба даричаи ҳуҷраи кориям қарор додам. Тамоми китобҳояшро мураттаб кардаму дар утоқи китобхониям чидам. Бовар доштам, ки рӯҳи амак аз ин корам намеранҷад ва миз бароям баракат меорад.

Ҳамон бегоҳ пас аз хушк шудани ранг, бо порчаи хушку муаттар пушту пешашро пок кардам. Чашмнавоз шуда буд. Ҳамсарам хост порчае рӯяш кашем, нагузоштам. Аз чизҳои содаю кӯҳна, ки гузаштаро ба ёд меоваранд, хушам меояд. Сандалиамро пеш кашида, рӯи он нишастам. Дастҳоямро мисли нодидаҳо рӯи сатҳи қадре фарсудаи миз давондам. Гӯи ҷинси латиферо ламс мекунам. Тасаввур кардам, ки амак пушти он нишаста, охирин румони нотамомашро бо хушҳолию ҳавсала, зери нури чароғ менависад.Чашмҳоямро пӯшидаму ба чизе фикр кардам. Мунтазири он будам, ки миз ҷодуи худро ба ман интиқол медиҳад. Аммо ҳич иттифоқе науфтод. Шояд, чун он замон дар зеҳнам ҳич ғояе надоштам.

Дастҳоро пушти сар қуфл карда ҳамчунон ба миз менигаристам, ки беихтиёр чашмам ба се ҷевони кӯчаку борики он уфтод. Чи қадр аҳмақ будаам, ки онҳоро надидаам ва шояд пай бурдаву аҳамият надодаам. Намедонам. Якеро кушодам, як қалами тарошида ва як чашмаки ҷудошудаи айнак дошт. Дигаре акси хандони модару падараш ва расми дастҷамъии фарзандонаш. Вақте ҷевони аз ҳама поёниро кушодам, дидам, чизе нест, ҷуз як дафтарчаи хурду одӣ ки миёнашро дӯхта буданд. Онро берун кашидам. Чангу ғуборашро таккондам. Рӯи он бо хатти калону дурушт навишта шуда буд: Ғояҳо. Ва зери он номи худаш. Тапиши дилам бештар шуд. Садоям дар ҳуҷра печид: Ана ганҷинаи амак! Яъне тамоми ғояҳо ва андешаҳои ӯ инҷост? Чаро барвақттар надидамаш. Акнун дигар мушкили мавзӯъ надорам. Корамро осон кард. Гуфтам ку, ин миз баракат меорад.
Дафтарчаро кушодам. Сафҳаи аввал ҷуз чанд нуқтаи зарду ранги хира чизе надошт. Баргаи баъдӣ, холӣ буд. Сеюмӣ ҳам ҳамин тур. Ҳамаи сафҳаҳоро варақ задам. Як хатча ҳам нанавишта буд. Яъне чӣ? Чаро ӯ як дафтарчаи холиро нигоҳ дошта аст? Ва барои чӣ рӯяш “Ғояҳо” навишта буд?

Дар камоли ноумедӣ сарам ба рӯи дафтарчаи кушодаи рӯи миз уфтод. Дарҳол, ба тури муъҷизаосо як мавзӯъ – як идеяи тоза барои достони кутоҳ дар зеҳнам пайдо шуд. Сарамро бардоштам. Телефонамро гирифта, онро зуд ёддошт кардам.

Гуфтам шояд фақат як илҳоми гузарост. Аммо вақте дубора дафтарчаро бардоштам ва варақаҳои кушодаи онро ба рӯи пешониям гузоштам, боз як мавзӯи тамоман тоза дар зеҳнам рӯид.
Онро чандин маротиба санҷидам. Ҳар дафъа як чизи нав ба суроғам меомад. Баъд дар ҳоле ки дафтарчаи ҷодуиро сари ҷояш мегузоштам, ба худам гуфтам: Аҷаб ҷодугаре будаӣ амак!

#Фирдавси_Аъзам
#Миз_ва_дафтарча
28.04.2023

Аз «Хулбуи лаби чу » то «Сузани патефон»

Бешубха аст, ки замону макон, мухити ичтимои ба зиндаги ва фаъолияти инсон таъсир мегузорад, зеро инсон дар доираи онхо мемонад ва берун аз онхо буда ва шуда наметавонад.Чунин таъсир дар фолклор-хикмати халк низ дида мешавад, зеро мардумро одат буда ки бо шеър тавъам зистаанд.Кам одаме ёфт мешавад, ки дар инчо 50-60 байту рубои надонад ё бо оханг нахонад.Мухит чунин инсонхо тарбият менамуд.

Чупони пешаи мухиму асоси, ки ба хисоб мерафт, бешак аст, ки дар танхоихо байни куххои баланд, ки садо акс немдихад, шавку илхоми одам меояд.Фолклор муаллифи мушаххасе ё ягонае надорад, он моли халк аст.Аз ёдхо ба ёду хотирот мегузарад ва хирмани бузургеро ташкил медихад.Бисёр мисолхои аник метавон овард, ки гуяндагони он маълуми мушаххасанд ва онхоро аксаран филбадеха гуфтаанд.

Чунончи, Мулломухаммадрачаб-шахси зарофатгую хозирчавоб дар хашари алафдарви ба сохиби кор чунин мегуяд:

Хезед нашинед тарaддуди ош кунед,

Дар пеши даравгарон палав чош кунед.

Сохибкор хам суст намеояд:

Дар огали мо на гов монду на рама

Руган ба Каротегин,биринч да (р) Курма.

Ё мисоли дигар.Дар замоне, ки дар дарё тилло кор мекарданд, марде бо номи Одина кор мекард ва уро Одинаи “залатой” мегуфтанд.Баъд дар хаки у чунин байт сурудаанд.

“Точикзалатой” акнун пароканда шудаст,

Дар назди халоик аз хама ганда шудаст.

Муллоабдулло табъи баланди шоири доштааст.Сатрхои зерин моли уянд:

Вой аз сари шаррахою вой аз обаш

Вой аз сари Шахи Зарду чои хобаш

Дар гарми хамво муяссарам гардунад,

Сад бор мурам ба Чашмаи Широбаш

Дар яке аз паюгонихои (туи аруси) махал шохид будем, ки кампире лагандча дар даст бо лахни шевову чаззоб  ин байтро хонду аз гиря хиккакаш гирифт.

Ин кутали Зойти буроз асту нишеб

Чо-чо гули анбар асту чо-чо гули себ.

Эхтимол хамон лахза ба ёди кампир зодгохаш рансиду онро бадехатан замзама  намуд., зеро мо на дар китобхои фолклор ва на дар забони мардум онро дарёфт  накардем.

Чунин мисолхо хеле зиёданд.

Дилварзира шаб пашшаю руз офтобаш

Мачора мурам ба шаррахои обаш.

Ин байтро наметавон тахкир кард, ба он эхтиёч нест,харчанд, ки кампир “бесавод” буд,аммо байти у аз лихози шеъри нукс надорад,кофияву радиф барчо, маъни пухта, таносуби каломро бубинед:шаб-руз,Дилварзин-Масчо,офтоб-шарраи об.

То мухочират олоти афзори абёти мардуми васфи шарраю чашмахо, салкинихои сояи зардолухо, хасрату армони фарди,шиква аз бепарвоии дустдошта,зебоихои тагобу азоби чупонбача хини борон, афсуси дустдоштаи у-духтари дехоти,ки зери борон мемонад.Инчунин манзараи чавдарви,хирманкуби,орзухои бачаги, хавас хо акс ёфтаанд, кивокеан онхо садои дили пурорзу,пурхасрат ва пурдарданд.

Оби хунука ба оби чуш андозед

Байтои мани сухтара гуш андозед.

Дилварзин фолклорро хам дигаргун намуд.ИН конуни хаёт аст.Мардум бо ашёи наве чун телфон,радио,патефон,камсамоил,матлубот, парта,пахта, трактор,мошин, червон,электрик тилвизор, мактаби нав, Янток, колхоз,лампочка ва гайрахо бештар ошнои намуданд, аз онхо бахра бурданд ва дар ифодаи арзу дарди худ истифода бурданд.

Аксаран дар ашъори Дилварзини мо навои шукру сипос ба даврон, миннатдори аз Хукумат, озодии занону духтарон, тараннуми мактаби шурои ва ахёнан шикоят аз пашаю гармихои дашт ба гуш мерасад.Яъне мардум бо худ аз кухистон ба чои куххои баланд ба водии апст шеъри баландашро овард.Шеър хамвора хамнафасу хамрози онхо будааст.Бо оханги мастчохи байт хондан дар чашну базмхо як анъана буд,мутаассифона, солхои охир шеъри шуху мавсими ва кучаги чои онро гирифт.

Дар зер ба сифати намуна аввал байтхои дар Мастчох сурудашуыда ва баъд офирадахои Дилварзиниро меорем,ки хонанда  худ казовати хакики хохад намуд.

Кад-кади тагоб меравам чавдарви,

Румолчаба магзу аз кафом медави

Олуча баланди карду каддам нарасид

Ин духтари кош сиёба зурам нарасид

Ин беди баланд соя кунад болота

Офтоб назанад руи гули раънота

Масчоба мурам, Масчо мазоро дорад,

Обхои хунуку лолазорхо дорад.

Ду коши сиё дорию хардуш куша,

Якташ ба ману якташ ба гирди гуша.

Дар дасти шумо пиёлаи чои кабуд

Монанди шумо раёни масчоба набуд.

Э куртасафед куртаякат багаки бед

Сад кас ба ту ошик асту моям ба умед

Хоят гуям  намебури аз богат

Мобайни ду шохи себ чои хобат

То зинда хаям туро намонам ба касе

Баъд аз сари ман ту дону хар хору хасе

Хулбуи лаби чу шудаст меваи тар

Ру чониби мо карди дил чои дигар.

Кошот борик миёни кошот борик

Румоли сарат Рогифа кардаы торик

Худгиф мерию чи мебиёри бари ман

Дермуни накун токат надорад дили ман

Ман мемураму ду гур ковед бари ман

Якташ бари хасратому якташ абмри ман

Ту дар сари вот шинию ман дар таги вот

э дурракабуд умрама карди барбот

Садбарги сафед мебуравад бозикунун

Ранги мара карди худи барги хазун

Каддат ба мурам кадди ту паст афтодай

Кошони ту пурхумору маст афтодаы

Тагтаги тагобу меравам руболо

Ошик шудаам ба духтари домулло

Ман мерумао ба зираи дандунат

Дар гур-гури мохсину лаби хандунат

Арзанчиниба фурорамат вакти намоз

Лабхота тамошо мекунам пусти пиёз

Ман мемурамо ба хасрати дунёи

Гури мана хуч кунед дарод рушнои.

Боло мери ман ба ту боло мерам,

Ту гулчини рав ман пеши мулло мерам.

Аввал ба худо мурему охир ба шумо

Мо байта тамом кардему навбат ба шумо

Абёти Дилварзини

Ман духтари пахтакора ёраш бошам

Дар пахтачини хамдами кораш бошам.

Кошке ки худо муаллимам гардунад,

Дафтарча гирад,биёд ба пешам хунад.

Мошин ба савор шудему кардем ханда

Дилварзи барои коргурезо ганда

Мактабба фуром барфи калон меборад

Ёри мана бин бо чурахош харф дорад.

Дар шахрои мо на муфтию на кози

Мо дастибадаст кунем Хукумат рози

Тилфуни идорахо ду мели муят,

Мунанди электрик сафеди руят.

Червон тиям аэроплан бардорад,

Моро бараду бар ватано фурдорад.

Лампуска ба болои сарат рушнои

Як буса гирад ин бачаи масчои

Ай чураи чон биё равем матлубот

Дар пои шумо кулуши панчум мебот.

Повиска ба дастам доду мерам раюн

Очаш мана диду духтараш шуд гирюн.

Мошин ба савор шудем ба оби дида,

Тагдир набудаи нону насиб бурида.

эй чураи чон биё шинем дар парта,

Ту сузани патефон шаву ман карта.

Парти ману парти чураям пушти ба пушт,

Хар лахза нигохи зери чашмат мана кушт.

Офтоб шиношиной ба кадди бурсо,

Чашмам чорай, дилам кашуни Масчо.

Дар дасти шумо доданд китоби конун

Мактабба намеравнд занони нодун

Хасрат дорам тамом куни мактабата,

Дастмол кунам кошони серравганата.

Рахмат ба Хукумат ки кушод мактабаша,

Хар банда ба когаз мекашад максадаша.

Табелчи шавам тафтиш кунам корота,

Истода тамошо мекунам кошото.

Хукумати мо мактаби халки кардай,

хукуки зану марда баробар кардай.

Мактаб меравам дар дасти ман як дафта,

Дар гушаи бом шистай мисоли кафтар.

Як обе хурам оби зарафшон бошад,

Як ёре гирам табелчи колхоз бошад.

Сангои сафеду дури мактабба мурам,

Дастони сафеди ручказебатба мурам.

Сузад рахи Мастчоху ангишт нашавад,

Ин ганштани Дилварзин фаромуш нашавад.

Давида бурамадам ба руи устал,

Гап мезанамо фикру хаёлам духтар

Сар то сари айлока хурдаст молаш,

Дар дафтари колхози баромад номаш.

Имрузаба меравам ба чули Янток,

Чунунаи нозанин кунам вактата чок.

Мактаб гирадам дар пеши ёр мехунам,

эй ёри азиз дар харду кошат чунам.

Э ёри азиз лотинира медуни,

Дафтар гирию ои ба пешам хуни.

Мактаба фуром чура ба вакти дарсат,

Дастпуна шавам, гири ба банди дастат.

Хуккумати мо Хукумати рахматбод,

Кулли амали нагза ба дасти зан дод.

Аз хуна бурумади ба сад таншвикот,

Озод шудани тура намехохад акот.

Мошинба савор шудему гаштем равон,

Эй очаи чон моро ба хотир бирасон.

“Сурмаи дил”